Udostępnij ten artykuł.

Użytkowość psów

Różnorodność ras psów – zarówno pod względem budowy, jak i usposobienia – jest od wielu lat nieustannym obiektem badań. Otrzymane wyniki dowodzą, że zarówno cechy fizyczne, jak i cechy osobowościowe psów, są zależne od ich genotypu kształtowanego przez środowisko i swobodny dobór naturalny, a w hodowli ukierunkowanej – również przez człowieka.

W literaturze kynologicznej przytacza się różnorodne systemy identyfikacji ras, które mogą być oparte m.in. na kryteriach użytkowości lub cechach wyglądu. Przykładowe dwoje autorów książek o psach (David Alderton i Anna Maria Krämer) prezentuje podział ras psów ze względu na ich wielkość (wzrost) oraz masę ciała (psy ras dużychśrednichminiaturowych i „toy”). Warto wiedzieć, że wymiary, w zależności od rasy, wahają się od ok. 25 cm do nawet 100 cm wysokości w kłębie. Masa ciała psów oscyluje w granicach od 1 kg do około 100 kg. David Alderton wprowadził także ogólne rozróżnienie ras psów ze względu na:

1. kształt głowy:

Ø       psy okrągłogłowe m.in. rasy posiadające krótkie kufy (np. Cavalier King Charles spaniel)

Ø       psy długogłowe z wydłużonymi kufami (np. Whippet)

Ø       psy o głowie w kształcie kwadratowym, o mocnych i krótkich szczękach (np. bullowate i rottweiler)

2. typ uszu:

Ø       uszy długie (np. bloodhound, spaniele)

Ø      uszy krótkie (terier czeski), do których zaliczane są uszy łamane, czyli charakterystycznie wywinięte do przodu (np. foksterier krótkowłosy, owczarek szkocki długowłosy) i uszy stojące (np. husky syberyjski, owczarek niemiecki)

3. długość sierści, gdzie rasy psów podzielił na grupy:

Ø       psy długowłose (np. jamnik długowłosy, bobtail, chart afgański)

Ø       psy krótkowłose (np. jamnik krótkowłosy, pinczer, foksterier krótkowłosy, whippet)

Ø       psy szorstkowłose (np. jamnik szorstkowłosy, foksterier szorstkowłosy, wilczarz irlandzki)

Istnieją rasy, w których występują odmiany psów o wszystkich trzech wariantach długości szaty (np. wyżeł niemiecki, jamnik). Częściej jednak występuje któryś z wariantów w postaci dominującej, preferowanej przez hodowców (np. ze względu na lepszą użytkowość psów ras o konkretnej długości włosa w określonych warunkach środowiskowych). Myśliwi preferują bardziej psy szorstkowłose, gdyż mają dłuższą i sztywniejszą sierść, a zatem są bardziej odporne na zranienia podczas przedzierania się w krzewiastej i kłującej roślinności oraz na wychłodzenie z powodu wielokrotnych aportów z wody nawet w okresie zimowym. Powyższy podział nie uwzględnia jednak występowania ras psów całkowicie nieowłosionych (np. nagi pies peruwiański), lub ras psów częściowo owłosionych (np. chiński grzywacz).

Jeśli chodzi o typowe podziały ras psów ze względu na ich użytkowość, to generalnie wyróżniamy dwa główne typy: psy użytkowe i psy wystawowe. Te obydwa podziały można zastosować międzyrasowo, jak i w obrębie danej rasy.

Istnieje także bardziej szczegółowy podział ras psów ze względu na pełnione przezeń funkcje.

1.       psy myśliwskie, np.:

Ø       tropowce (np. bloodhound)

Ø       legawce (np. pudelpointer)

Ø       płochacze (np. płochacz niemiecki)

Ø       posokowce (np. posokowiec bawarski)

Ø       gończe (np. gończy Hamiltona)

Ø       norowce (jamniki)

Ø       psy aportujące (np. retrievery)

2.       psy ratownicze (np. nowofundland)

3.       psy pasterskie (np. anatolian, owczarki)

Ø       psy typowo pasterskie (np. owczarek środkowoazjatycki, puli, anatolijski pies pasterski)

Ø       psy zaganiające (np. bouvier des Flandres, border colli, owczarek australijski)

4.       psy stróżujące (np. mastif tybetański)

Ø       psy stróżujące (np. psy ras mniejszych)

Ø       psy stróżująco-obronne (np. doberman, akita inu)

5.       psy służbowe wykorzystywane na potrzeby wojska (np. czarny terier rosyjski, owczarek belgijski), policji (np. owczarek niemiecki), służb celnych (np. labradory, chodsky pes)

6.       psy zaprzęgowe (np. siberian husky, malamute)

7.       psy wyścigowe (np. greyhound i inne rasy chartów)

8.       psy reprezentacyjne i do towarzystwa (np. pudle, pekińczyki)

9.       psy hodowane w celach konsumpcyjnych (np. nagi pies peruwiański)

10.   psy wiejskie (np. hovawart)

11.   psy hodowane w celach terapeutycznych (np. labrador retriever).

Użytkowość psów to kwestia złożona jeśli chodzi o ich cechy pokrojowe (np. budowa i wielkość) oraz charakter i temperament. Psy użytkowe powinny cechować się budową i wielkością odpowiednią do stawianych im zadań oraz całkowitym brakiem agresji w stosunku do człowieka (chyba, że jest to cecha w pewnym stopniu wymagana jak np. u psów policyjnych i obronnych).

Psy myśliwskie to grupa psów różnych ras, które są w różnoraki sposób użytkowane przez myśliwych jako pomoc w polowaniu. Psy te mają pewne wrodzone cechy osobowościowe, które predysponują je do wyławiania zwierzyny. Kynolodzy rozróżniają kilka wyspecjalizowanych grup psów myśliwskich. Poniżej przedstawiamy główne podziały.

1. Podział ze względu na cechy wrodzone:

Ø          psy wystawiające (tylko wyżły)

Ø          psy niewystawiające (pozostałe rasy myśliwskie)

Ø          norowce (np. jamniki)

2. Podział według zakresu pracy psa i przydatności do poszczególnych rodzajów polowań:

Ø       wyżły (przeznaczone do aportowania, wyszukiwania oraz polowania w wodzie, np. wyżeł niemiecki i weimarski)

Ø       aportery (psy aportujące, np. curry coated retriver)

Ø       gończe (przeznaczone do pogoni za zwierzyną, np. gończy polski, gończy Hamiltona)

Ø       dzikarze (predysponowane do polowania na dziki – np. teriery)

Ø       norowce (predysponowane do wypłaszania lisów, królików i innej zwierzyny zamieszkującej nory – np. jamniki)

Ø   tropowce (predysponowane do tropienia zwierzyny po zostawionych przez nią śladach, czyli tropach, np. blodhound)

Ø  posokowce (przeznaczone do poszukiwania postrzelonej zwierzyny czarnej oraz płowej, np. posokowiec bawarski)

Ø     płochacze (przeznaczone do naganiania zwierzyny, np. cocker spaniel, płochacz niemiecki)

Ø   legawce (wystawiające zwierzynę przy pomocy tzw. górnego wiatru – wyżły, pointery i setery, np. seter irlandzki, pudelpointer)

3. Podział ze względu na predyspozycje rasy oraz rodzaju wytresowania:

Ø       psy wszechstronne (mające predyspozycje i wyszkolone do pracy w wodzie, polu oraz lesie)

Ø       psy wielostronne (mające predyspozycje i wyszkolone do pracy w dwóch z trzech środowisk)

Ø       psy jednostronne (wyspecjalizowane w jednym rodzaju polowania – np. charty)

4. Podział według wyglądu psa:

Ø     psy krótkowłose (wrażliwe na niskie temperatury, za to najlepiej nadające się do pracy w suchym polu, np. wyżeł niemiecki krótkowłosy, wyżeł weimarski, jamnik krótkowłosy, greyhound)

Ø       psy szorstkowłose (predysponowane do pracy w wodzie, szuwarach, poszyciu, śniegu i kolczastej roślinności, np. wyżeł niemiecki szorstkowłosy, czeski fousek, jamnik szorstkowłosy)

Ø   psy długowłose (przystosowane do pracy w trudnym terenie, podobnie jak rasy szorstkowłose, np. golden retriver, hart afgański).

Psy ratownicze to psy wyszkolone do realizacji zadań z dziedziny ratownictwa oraz/lub psy ras predysponowanych do realizacji zadań z dziedziny ratownictwa (gdy dana rasa od wielu pokoleń hodowana jest w celu zachowania bądź rozwinięcia predyspozycji do ratownictwa). Oba te pojęcia mogą się wzajemnie przenikać lub też nie, przez co ze względu na rasę i wyszkolenie możemy mieć do czynienia z:

1.       psem ratowniczym ze względu na wyszkolenie, jednak nie będącym psem rasowym, bądź też będącym psem rasy nie uznawanej za ratowniczą;

2.       psem ratowniczym ze względu na rasę, jednak nie wyszkolonym;

3.       psem ratowniczym zarówno ze względu na rasę, jak i wyszkolenie (pies wyszkolony).

Ze względu na sposób użycia psów ratowniczych rozróżniono takie typy jak:

1.       pies ratowniczy lądowy,

2.       pies ratowniczy lawinowy,

3.       pies ratowniczy gruzowy,

4.       pies ratowniczy poszukiwawczy,

5.       pies ratowniczy dowodny.

Psy pasterskie to rasy psów, które w drodze selekcji dokonywanej przez człowieka, nabrały cech obrońcy stad zwierząt hodowlanych przed drapieżnikami. Typowe cechy psów pasterskich to: zaciętość w walce, odporność na trudne warunki pogodowe i terenowe oraz silne poczucie hierarchii w stadzie (dlatego też psy tego typu często mają problem z podporządkowaniem się człowiekowi). Czworonogi przyzwyczajone do stałej i samodzielnej pracy potrzebują stałego zajęcia. Jeśli im tego nie zapewnimy, to będą znudzone i sfrustrowane, co może skutkować niszczeniem przedmiotów i mebli, niesubordynacją, a nawet agresją.

Początkowo, typowe psy pasterskie musiały być silne i duże, aby móc podjąć konfrontację z nawet dużymi i bardzo groźnymi drapieżnikami takimi jak: niedźwiedzie, wielkie dzikie koty i wilki. Przykładem psa pasterskiego o takich pierwotnych cechach jest owczarek środkowoazjatycki, który w swoich ojczystych terenach dalej pełni dawne funkcje użytkowe.

W czasach późniejszych, wraz z postępującym trzebieniem pogłowia dzikich drapieżników, posiadanie takich ciężkich i bojowych psów przestało być konieczne. Dla przykładu w 1570 r. na Wyspach Brytyjskich popularnością i uznaniem cieszył się już znacznie lżejszy w swej budowie owczarek angielski. Potrzeba posiadania psa pilnującego stad, aby te nie tratowały upraw, zdeterminowała ukształtowanie konkretnych cech osobniczych takich jak: posłuszeństwo, umiejętność pilnowania stad oraz umiarkowana agresywność. Ta ostatnia cecha była związana z koniecznością współpracy zarówno z człowiekiem, jak i z pilnowanym stadem; pies musiał bowiem kąsać owce, tak aby te czuły przed nim respekt, jednak nigdy nie mógł ich okaleczyć. Pożądane były także osobniki, które potrafiły pracować cicho, przez co nie płoszyły stada.

W obrębie grupy psów pasterskich występuję  podział na typowe psy pasterskie i psy zaganiające; oraz na: psy pasterskie i psy owczarskie. Rozróżnienie psów pasterskich od psów zaganiających jest możliwe, gdyż te drugie potrafią zaganiać stado niemal bez pomocy człowieka włącznie z rozdzielaniem stada i/lub zapędzeniem go do zagrody. Jednak rozróżnienie psów pasterskich i psów owczarskich jest już wręcz niemożliwe, ponieważ ich funkcje, cechy anatomiczne, a także osobowość są do siebie bardzo zbliżone (niemal jednolite). Funkcje psów pasterskich pełnią także psy, które nie należą ściśle do tej grupy, biorąc pod uwagę klasyfikację FCI. Przykładem takiego psa pasterskiego (oprócz owczarka środkowoazjatyckiego) jest także mastif hiszpański. Według podziału FCI psy pasterskie stanowią sekcję pierwszą w grupie pierwszej, poświęconej psom pasterskim i zaganiającym.

Tagi artykułu: