Budowa ucha u psa. Psy różnych ras posiadają zupełnie inaczej wyglądające zewnętrzne małżowiny uszne, jednak ogólna budowa ucha zawsze jest identyczna, podobna do budowy ucha ludzkiego. U psów niektórych ras małżowina uszna jest sztywna i stercząca (np. owczarek niemiecki), a u innych zwisa przylegając do głowy (np. spaniele). Zbudowana jest z chrząstki pokrytej skórą, u której podstawy znajdują się przyczepy mięśni, odpowiedzialnych za poruszanie uszami w różnych kierunkach.
Ucho zbudowane jest z ucha zewnętrznego (które w 90% jest przyczyną wszelkich problemów usznych), ucha środkowego i ucha wewnętrznego. Na ucho zewnętrzne składają się przewód słuchowy zewnętrzny, początkowo idący pionowo, potem przechodzący w część poziomą. Jest wyścielony cienką skórą, w której znajdują się gruczoły łojowe i apokrynowe, produkujące wydzielinę uszną (woszczyna/woskowina). Granicą między uchem zewnętrznym i środkowym jest błona bębenkowa. Ucho środkowe tworzy jama bębenkowa, połączona z gardłem trąbką Eustachiusza. Znajdują się tam trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, odpowiedzialne za odbieranie fal dźwiękowych. Za uchem środkowym jest ucho wewnętrzne, z labiryntem zawierającym receptory słuchowe i równowagi.
Choroby uszu u psów. Choroby uszu są drugą (po chorobach skóry) co do częstotliwości przyczyną konsultacji weterynaryjnych. Bardzo często zresztą są ze sobą powiązane. Są rasy szczególnie wrażliwe, gł. te o długich, zwisających uszach (np. spaniele, bassety). W źle wietrzonym, zaparzonym i najczęściej jeszcze zarośniętym włosami uchu, łatwo rozwijają się bakterie i grzyby. Taki pies narażony jest też o wiele bardziej, na przedostanie się do ucha ciała obcego (np. nasiona traw, tzw. plewki). Jednakże choroby uszu zdarzają się również u ras o stojących uszach, u których przewody słuchowe są odkryte.
Choroby uszu u psa mają różne przyczyny, natomiast skutki i objawy bywają bardzo podobne. W razie wystąpienia choroby, zawsze niezbędne jest leczenie, a zapobiegawczo – właściwa pielęgnacja. Pierwszym objawem który może świadczyć o chorobie uszu psa, jest częste potrząsanie głową. W poważnych przypadkach pies mocno trzepie głową, ociera nią o przedmioty, przechyla głowę na bolącą stronę i drapie ucho. Przypadkowe dotknięcie ucha może wywoływać ból i pies piszczy. Po odchyleniu uszu można też zobaczyć zmiany na zewnętrznej stronie małżowiny usznej: czyli zaczerwienienie, obrzęk i rozpulchnienie skóry. W uchu dotkniętym stanem zapalnym nadmiernie wydziela się woskowina, przybierająca wygląd tłustej mazi w kolorze żółtym lub brudno-brązowym, która zatyka przewód słuchowy, powodując zaburzenia słuchu. Czasem towarzyszy temu nieprzyjemny zapach wydobywający się z uszu. Są to objawy świadczące o stanach zapalnych, których przyczyną jest zwykle infekcja wewnątrz kanału słuchowego, reakcja alergiczna, lub ciało obce, które dostało się do przewodu słuchowego. W przypadku zauważenia powyższych objawów należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem weterynarii.
Najczęstsze choroby uszu u psa to: zapalenie ucha zewnętrznego, środkowego lub wewnętrznego; stany zapalne o podłożu alergicznym; ciała obce w kanale słuchowym, krwiak ucha.
Badanie uszu spaniela
Stany zapalne ucha zewnętrznego. Zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego to najczęstsza choroba uszu u psów. Charakterystyczne objawy to: świąd i drapanie uszu, trzepanie nimi, nadmierna ilość wydzieliny usznej, nieprzyjemny zapach, niepokój i objawy bólowe przy omacywaniu ucha, czasami skrzywienie głowy. Przyczyny pierwotne zapalenia ucha to: pasożyty (np. świerzbowiec uszny), choroby alergiczne (alergiczne pchle zap. skóry, atopowe zapalenie skóry, alergie pokarmowe, nadwrażliwość na leki), bakterie (gronkowce, pasterelle, pseudomonas, e.coli), oraz grzyby i ciała obce.
Czynnikami predysponującymi do tego typu schorzeń są: rasa i związana z tym wąskość przewodu słuchowego (np. yorkshire terier, maltańczyk, west highland white terrier), słabe wietrzenie uszu (np. Cocker spaniel, pudel), utrzymywanie mokrego przewodu słuchowego (częste kąpiele wodne), czyszczenie uszu niewłaściwymi preparatami, nadmierne wytwarzanie woskowiny przy łojotoku skórnym, oraz zmiany przerostowe, nowotwory i polipy.
Aby prawidłowo postawić rozpoznanie ucho musi zbadać lekarz weterynarii, który oczyści przewód słuchowy i zbada jego wnętrze specjalnym narzędziem (otoskop). Pomocne jest też wykonanie badania mikroskopowego (cytologia), które pozwoli sprecyzować rozpoznanie. W stanach nawracających i przewlekłych wykonuje się posiew bakteriologiczny, oraz ustala lekooporność.
Leczenie jest uzależnione od rozpoznania. Podstawą każdego leczenia jest czyszczenie i/lub płukanie chorego przewodu słuchowego, specjalnymi płynami na bazie alkoholu lub olejków eterycznych (można je nabyć w lecznicach, np.: Otosol, Canor, Otomix, Aurisal). Niedopuszczalne jest czyszczenie ucha substancjami na bazie wody, gdyż zwiększają wilgotność i namnażanie się patogenów. Bardzo ważne jest także leczenie chorób towarzyszących, a więc chorób skóry, zatok okołoodbytowych i gardła. Przy schorzeniach bakteryjnych stosuje się antybiotyki (ustalone na podstawie antybiogramu, np. enrofloxacyny, amoksycylina połączona z kwasem klawulonowym, gentamycyna, linco-spectin, sulfonamidy) przez min. 10-14 dni. Stosuje się także antybiotyki domiejscowo w formie kropli lub maści, przystosowanych do leczenia ucha (np. Dicortineff, Otisan, Surolan, Dexoryl, Oriderm, Panolog). Droższe leki, oprócz antybiotyku i środka przeciwzapalnego, zawierają także środek przeciwgrzybiczy i przeciwpasożytniczy. Przy leczeniu stanów zapalnych ucha, dodatkowo zaleca się stosować sterydowe środki przeciwzapalne i leki bodźcowe. Dobrym uzupełnieniem tego leczenia jest też stosowanie preparatów zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe, gdyż zmniejszają łojotok i tworzenie się woskowiny. W skrajnych przypadkach, gdy brak jest efektów, wykonuje się operację chirurgiczną polegającą na odsłonięciu przewodu słuchowego, co poprawia wentylację ucha i zwiększa penetrację środka leczniczego.
Stany zapalne ucha środkowego. Do zapalenia ucha środkowego może dojść poprzez: przejście stanu zapalnego z ucha zewnętrznego poprzez pękniętą błonę bębenkową, wniknięcie patogenów z gardła przez trąbkę Eustachiusza (z którą połączone jest ucho środkowe), oraz drogą krwi. Prócz objawów typowych dla zapalenia ucha zewnętrznego, występuje także tzw. zespół Kornera (opadnięcie powieki, zwężenie źrenicy i zapadnięcie gałki ocznej w głąb oczodołu). Potem w wyniku uszkodzenia nerwów, może dojść do suchego zapalenia rogówki i spojówki. Schorzeniu towarzyszy duży ból i przekrzywienie głowy. Leczenie jest dużo trudniejsze. Stosuje się antybiotyki według antybiogramu i w górnych dawkach, dodatkowo środki sterydowe i przeciwbólowe.
Stany zapalne ucha wewnętrznego. Zwykle jest powikłaniem zapalenia ucha środkowego. Następuje stan zapalny błędnika, który jest narządem równowagi. Przyczyną tego jest wystąpienie tzw. zespołu przedsionkowego (przekrzywiona głowa, ruchy maneżowe, niezborność ruchowa, oczopląs, ewentualnie porażenie twarzy z zespołem Hornera, zezem przedsionkowym i wymiotami). W wyniku powikłania może dojść do zapalenia opon mózgowych. W leczeniu stosuje się antybiotyki (chloramfenikol, enrofloksacyny, cefalosporyny w dużych dawkach) oraz środki przeciwzapalne i przeciwwymiotne. Leczenie jest trudne i trwa 2-6 tygodni.
Weterynarz przeprowadzający badanie uszu u psa
Stany zapalne uszu o podłożu alergicznym. Zwykle przyczyną alergii, podobnie jak u ludzi, tak i u zwierząt, są kurz i znajdujące się w nim roztocza, trawy i pyłki oraz różnego rodzaju pasożyty. U psów, w większości przypadków, o alergii świadczy także świąd skóry, przy czym droga wniknięcia alergenu do organizmu nie zawsze ma związek z tym, w jakim miejscu wystąpią objawy. U psów w wyniku reakcji alergicznych, najbardziej nasilone swędzenie występuje zwykle w takich miejscach jak: uszy, łapy i okolice odbytu. Psy mające alergię, często trafiają wtedy do lekarza z powodu świądu, zaczerwienienia, czy infekcji uszu.
Jeśli skóra zostaje alergicznie podrażniona, to mało elastyczna chrząstka nie pozwala obrzękowi rozszerzać się na zewnątrz, przez co kanał słuchowy zostaje zwężony zmniejszając przepływ powietrza. Staje się przez to idealnym miejscem do rozwoju bakterii, drożdży i grzybów wywołujących infekcje. Lekarz wet. zawsze musi sprawdzić, czy nie dochodzi do nich z powodu zwężenia kanału słuchowego, towarzyszącego reakcji alergicznej. Jest to szczególnie istotne w przypadku nawracających infekcji uszu u psa, ponieważ nieleczony długotrwały stan zapalny o podłożu alergicznym, będą sprzyjały dalszemu zwężaniu się kanału słuchowego, co może spowodować trwałe zmiany przerostowe w kanale słuchowym, mogące nawet prowadzić do głuchoty. Gdy stan zapalny rozwija się w kanale słuchowym zewnętrznym, organizm nie jest w stanie rozpoznać czy jest on wywołany alergią czy infekcją, i starając się chronić, produkuje więcej woskowiny stanowiącej barierę ochronną. Produkcja ta często staje się nadmierna, skutkiem czego, w przewodzie słuchowym powstaje ciemnobrązowa wydzielina, która towarzyszy reakcji alergicznej w tym miejscu.
Leczenie alergicznego zapalenia ucha polega na podawaniu kropli do uszu, leków antyhistaminowych lub glikokortykosteroidów i w przypadku wtórnych infekcji – antybiotyków. Długofalowe leczenie alergii jest bardzo ważne, ponieważ pomaga uniknąć częstych nawrotów choroby.
Ciało obce w kanale słuchowym. Często zdarza się że po spacerze pies nagle zaczyna trzepać uszami, a próby sprawdzenia ucha przez właściciela mogą być utrudnione, gdyż pies może nie chcieć do tego dopuścić z powodu bólu lub uporczywego kłucia i swędzenia. Do uszu najczęściej dostają się nasiona traw lub inne niewielkie ciała obce, zwykle podczas zabawy psa na otwartym terenie, w gęstych trawach i chaszczach. W kanale słuchowym nie widać co psu przeszkadza, należy więc zawsze w takim przypadku zgłosić się do lekarza weterynarii, który wykona badanie ucha otoskopem. Wziernik ten pozwala zajrzeć głęboko w kanał uszny, dzięki czemu wykryte zostaną nawet te ciała obce, które dostały się głęboko do poziomej części kanału słuchowego. Gdy lekarz dostrzeże takiego intruza, zwykle jest je w stanie od razu to usunąć, jednak czasem może to być na tyle bolesne dla psa, że wymaga podania narkozy.
Krwiak ucha u psa. Częstym powikłaniem zapalenia ucha zewnętrznego jest krwiak ucha. Typowym objawem jest obrzęknięta małżowina uszna, niczym w formie puszystej i ciepłej poduszki. Zwierzak bardzo trzepie wtedy uszami. Krwiak jest spowodowany silnym świądem i uszkodzeniem małżowiny usznej łapą lub jakimś przedmiotem, o które zwierzę uderzyło uchem. W wyniku uderzenia pękają naczynia krwionośne w małżowinie usznej i powstaje krwiak rozwarstwiający małżowinę. Próby punkcji najczęściej nie przynoszą oczekiwanych rezultatów gdyż w krótkim czasie krew na powrót zapełnia utworzoną jamę. Dlatego też zaleca się leczenie operacyjne takiego krwiaka ucha. Zazwyczaj wykonuje się je po ok. 7 dniach od powstania, gdy zasklepią się krwawiące naczynia. Wtedy od wewnątrz nacina się małżowinę, dokładnie czyści ze skrzepu i specjalnymi szwami zbliża rozwarstwione tkanki. Potem przez ok. 10 dni pies powinien chodzić w kołnierzu ochronnym, aby nie uszkadzać zoperowanego ucha.