PRZYCZYNY ROZPOCZĘCIA CIECZKI
Na kilka tygodni przed rozpoczęciem cieczki u suki, liczne czynniki socjalne i środowiskowe zaczynają oddziaływać na pewną część mózgu u suki, którą nazywamy podwzgórzem.
Podwzgórze zaczyna wtedy wydzielać hormony z grupy gonadotropin – inaczej zwane GnRH w sposób pulsacyjny i we wzrastających ilościach.
Z kolei GnRH działają na przysadkę mózgową która rozpoczyna wydzielanie innych gonadotropin – FSH – hormon pobudzający rozwój pęcherzyków jajnikowych oraz LH ( hormon luteinizujący ) - Zwiększony poziom testosteronu we krwi hamuje sekrecję gonadoliberyny (GnRH) oraz hormonu luteinizującego (LH). U samic szczytowe stężenie tego hormonu we krwi podczas ostatnich dni fazy pęcherzykowej cyklu miesiączkowego doprowadza do pęknięcia pęcherzyka Graafa, czyli do owulacji. Po uwolnieniu komórki jajowej do jajowodu, hormon luteinizujący odpowiada za luteinizację ciałka żółtego, tj. za przekształcenie komórek ziarnistych w komórki luteinowe (wytwarzające progesteron), a komórek warstwy wewnętrznej osłony pęcherzyka w komórki paraluteinowe (wytwarzające estrogeny). Podtrzymuje również wytwarzanie progesteronu i estrogenów przez ciałko żółte. Niski poziom hormonu luteinizującego we wczesnej fazie folikularnej cyklu miesiączkowego (od drugiego do piątego dnia cyklu miesiączkowego) może być spowodowany niedoczynnością tarczycy. [1] ( WIKIPEDIA ).
PŁODNOŚĆ SAMCA
Plemniki produkowane są w jądrach pod wpływem męskich hormonów płciowych. Proces ten nazywamy SPERMATOGENEZĄ.
Średni okres trwania spermatogenezy wynosi dwa miesiące. Długość tego procesu tłumaczy, dlaczego w przypadku, gdy zadziałają niekorzystne czynniki (np. wysoka temperatura), obniżoną płodność psa można zaobserwować jeszcze dwa miesiące później.
Istnieje jednak rezerwa macierzystych komórek rozrodczych męskich, które są stosunkowo odporne na działanie czynników termicznych, hormonalnych, czy chemicznych (np. na działanie chemioterapeutyków stosowanych przy chorobach nowotworowych). Wyjaśnia to także, dlaczego spadek jakości nasienia po przebytej chorobie, czy leczeniu, jest zwykle okresowy.
DOJRZEWANIE W NADJĄDRZACH
Jest to miejsce, w którym plemniki przechodzą proces dojrzewania. Kontrolowany jest on przez androgeny (męskie hormony płciowe, takie jak testosteron) , dzięki czemu stają się ruchliwe i zdolne do zapłodnienia.
U samców, pogorszenie jakości nasienia bardzo często obserwuje się po długotrwałej abstynencji, zwłaszcza u psów ras dużych. Prawdopodobnie spowodowane jest to zbyt długim przebywaniem nasienia w najądrzach. Po 2-3 ejakulatach, jakość nasienia przeważnie powinna powrócić do normy. Aby uzyskać optymalne wyniki krycia, najlepszym i najkorzystniejszym rozwiązaniem jest dwu-, trzykrotne pobranie nasienia od samca, który miał przerwę w kryciu trwającą kilka miesięcy.
Po kryciu plemniki powinny i muszą dostać się do macicy. Dzieje się tak, dzięki ich własnej zdolności do poruszania się i w głównej mierze, dzięki skurczom macicy, które znacznie nasilają się w momencie kopulacji. Potrzebny czas dla plemników, aby dotrzeć do końca rogów macicy, to około godziny.
Ponieważ straty plemników są bardzo duże, podczas gdy początkowy ejakulat zawiera ich ok.500 milionów, to należy zdać sobie sprawę, że „do celu” czyli do jajowodu, z szansą na zapłodnienie komórki jajowej dociera tylko kilkanaście. Dlatego właśnie jakość nasienia ma tak istotne znaczenie.
Zapraszamy do przecztania 1 części artykułu Dojrzałość, cykle płciowe (u suk i samców) oraz optymalne terminy krycia
ETAP KOŃCOWY PRZED ZAPŁODNIENIEM
Przed zapłodnieniem komórki jajowej, plemnik musi przejść jeszcze dwa niezbędne procesy:
- kapacytację (proces, który prowadzi do hiperaktywacji plemnika poszukującego komórki jajowej);
- reakcję akrosomalną (polega na uwolnieniu enzymów, zlokalizowanych w główce, dzięki którym plemniki pokonują ochronną barierę wokół komórki jajowej).
Plemniki mogą przeżyć w macicy stosunkowo długo – nawet ponad tydzień, natomiast ich zdolność do zapłodnienia jest krótkotrwała. W związku z tym, należałoby pamiętać o kilku praktycznych uwagach, które mogą się przydać:
- kryjąc naturalnie, krycie najlepiej powtarzać po 48 godzinach;
- suka pokryta kilka dni wcześniej przed optymalnym terminem krycia, może zajść w ciążę, jednakże miot może być mniej liczny.
Przy kryciu straty plemników są bardzo duże. Podczas, gdy początkowy ejakulat zawiera około 500 milionów plemników, zaledwie kilkanaście dociera do jajowodu i ma szansę na zapłodnienie komórki jajowej. Dlatego właśnie jakość nasienia odgrywa tak dużą rolę w płodności psa.
Ponieważ plemniki krócej pozostają w najądrzach, zwiększa się ilość form niedojrzałych, cechujących się obecnością kropli cytoplazmatycznej zlokalizowanej na szyjce lub witce.
Natomiast krycie jeden, dwa razy w tygodniu, przy minimum 3,4 dniowym odstępach pomaga zachować względnie stałą jakość nasienia. Zbyt częste używanie psa reproduktora do krycia, utrzymujące się przez ponad trzy tygodnie prowadzi do zmniejszenia liczby plemników w ejakulacie oraz zwiększenia ilości plemników nieprawidłowych. Zatem zbyt intensywne używanie danego reproduktora, może doprowadzić do okresowego pogorszenia jakości nasienia związanego z przemęczeniem psa.
OCENA NASIENIA PSA REPRODUKTORA (nasienie pobiera się drogą masturbacji do specjalnego zbiorniczka, najczęściej w obecności suki w cieczce )
Parametry nasienia które podlegają ocenie to:
- ruchliwość: procent plemników o ruchu prawidłowym (ruch postępowy, w linii prostej); nasienie dobrej jakości powinno zawierać przynajmniej 60 – 70 % plemników o ruchu prawidłowym;
- koncentracja plemników w jednostce objętości i w całym ejakulacie: minimalna liczba plemników u psów nadających się do rozrodu , powinna wynosić 150 – 200 milionów w całym ejakulacie; u niektórych ras liczba ta przekracza 900 milionów , a zdarzają się psy, których ejakulat zawiera 2 biliony plemników;
- procent plemników wykazujących zmiany morfologiczne; w nasieniu zdrowego psa, ta wartość nie przekracza 20 – 30 %.
Na podstawie oceny koncentracji nasienia można szacować płodność psa, aczkolwiek, nie jest to jedyne i ostateczne kryterium. Zwykle pies o o odpowiedniej koncentracji plemników w nasieniu jest płodny. Jeżeli natomiast liczba plemników jest poniżej normy, nie koniecznie oznacza to, że pies takie jest niepłodny, ale wskazuje na jego niski potencjał rozrodczy.
Na jakość nasienia mają wpływ niektóre leki. Mają one wręcz szkodliwy wpływ na jakość nasienia . Zaliczmy do nich:
- preparaty hormonalne (estrogeny, progestageny, androgeny) które zwykle podawane są wyłącznie przy chorobach dróg rodnych, czy jako środek antykoncepcyjny;
- leki stosowane przy chorobach grzybiczych, czy niektóre antybiotyki (mogą zakłócić proces wytwarzania plemników, jak i ich dojrzewania)
SUKI
Nie udowodniono, oraz nie przebadano wpływu częstotliwości oraz liczby przebytych ciąż na zdrowie suki (chociaż wg niektórych hodowców i właścicieli jest to sprawa sporna). Natomiast powinno się unikać krycia suki przy pierwszej cieczce. Praktyka mówi, że suki ras małych, powinno się kryć przy drugiej cieczce, natomiast suki ras dużych winno się zaczekać z kryciem do trzeciej cieczki (ale to sprawa osobnicza).
Suki kryje się jeden raz w roku wg przepisów FCI i dla dobra samego zwierzęcia, bowiem krycie suki co 6 miesięcy, nie dosyć, że osłabia i eksploatuje organizm, to również powoduje obniżenie płodności suki, co skutkuje pogorszeniem wyników hodowlanych.
Wyjątkiem jest sytuacja,gdy poprzedni miot był mało liczny (1-2 szczenięta), suka nie jest wyczerpana i znajduje się w świetnej kondycji fizycznej. Wtedy można pokryć ją ponownie, po upływie sześciu (6) miesięcy, chociaż lepszym odstępem czasu dla regeneracji organizmu jest upływ roku.
Starsze suki nie przejawiają menopauzy, natomiast objawy cieczki są mniej wyraźne.
Zaleca się dla dobra suki, aby suka podczas swojej kariery hodowlanej wydała na świat maksymalnie cztery do sześciu miotów i aby nie kryć suk w wieku powyżej 8-9 lat.
Suki w wieku podeszłym mają niższą płodność i zwykle rodzą słabsze szczenięta (przejawiają wyższy wskaźnik śmiertelności w okresie pomiędzy narodzinami a odsadzeniem ).
CESARSKIE CIĘCIE SUKI
Trudno jest określić i jednoznacznie odpowiedzieć, jaką ilość maksymalnie cesarskich cięć można wykonać u suki. Jest to uwarunkowane różnymi czynnikami, a zwłaszcza zależy od tego, jakiego rodzaju szwy były założone podczas pierwszego zabiegu. Jeżeli np. założono na trzon macicy szew ciągły wywijający, można wykonać kolejne cesarskie cięcie. Nie wpływa to bowiem na zdolności reprodukcyjne suki. Jeżeli natomiast cięcie zostało wykonane na rogach macicy lub założono szwy pojedyncze, blizna może stać się przyczyną różnych problemów i kłopotów.
Bardzo ważne oczywiście są również predyspozycje osobnicze suki i należy uwzględnić czynniki indywidualne przy cesarskim cięciu. Niektóre suki, nawet po kilku cesarskich cięciach nie mają żadnych zmian w obrębie jamy brzusznej (zrosty) podczas, gdy u innych suk już nawet po drugim cesarskim cięciu mogą pojawić się takie zmiany. Najważniejsze jednak jest to, żeby podjąć właściwą decyzję, czy taki zabieg jest konieczny, czy też nie.
SAMCE PSÓW
Psy młode, zaraz po osiągnięciu dojrzałości, produkują nasienie o niskiej koncentracji plemników i słabej jakości. Jest to przyczyna, dla której należy poczekać jeszcze jakiś czas (w zależności od rasy), aby dopuszczać młodego psa do krycia, aby nasienie było pełnowartościowe, a on osiągnął maksymalną płodność.
Psy starsze, w wieku 9-10 lat, mogą mieć trudności w kryciu i często produkują nasienie niskiej jakości, o małej koncentracji plemników oraz o większym udziale plemników nieprawidłowych.
Szczególnie wyraźne zmiany można zaobserwować u psów ras dużych i olbrzymich, takich jak molosy, u których spadek płodności często obserwuje się już w wieku 5-6 lat.
Z wiekiem również występują problemy z prostatą i zaleca się regularne kontrole u lekarza weterynarii. Taki spadek płodności nie jest regułą (jest to sprawa osobnicza, związana z rasą, linią genetyczną, etc.) i czasami psy w podeszłym wieku będące w bardzo dobrej kondycji fizycznej, nadal produkują nasienie wysokiej jakości. Trzeba pamiętać, że chcąc użyć takiego psa do rozrodu, powinno się i warto jest wcześniej wykonać ocenę nasienia.
Zamrażając nasienie od psa, w jego szczycie płodności, przedłużamy jego karierę hodowlaną i mamy pewność, że używamy nasienia w 100 % idealnego, możemy go użyć do sztucznej inseminacji.
Autor : Beata Kaczorowska
Bibliografia:
1/Poradnik dla Hodowców
2/ WIKIPEDIA – hormony u suk Dojrzałość, cykle płciowe (u suk i samców) oraz optymalne terminy krycia
