Miłośnicy psów z pewnością zdają sobie sprawę, jak wielki wpływ na zachowanie i wygląd zwierzęcia ma genetyka i dziedziczenie cech od rodziców. Umaszczenie, kolor oczu i temperament są sprzężone z genami i stanowią wynikową łączenia w pary konkretnych osobników (o zjawisku inbredu pisaliśmy już w innym artykule, do którego odsyłamy wszystkich zainteresowanych).
Poniższy artykuł nie stanowi wykładni nauk o dziedziczeniu cech. Autorzy chcą jedynie zapoznać czytelnika z najważniejszymi terminami związanymi z dziedziczeniem, genetyką i hodowlą psów rasowych.
Co psy mogą odziedziczyć po przodkach?
Psy mogą odziedziczyć temperament, umaszczenie, kolor oczu, choroby genetyczne oraz podatność na niektóre schorzenia. Wszystkie najważniejsze informacje o konkretnych cechach są zapisane w genach, które zostają kopiowane i przenoszone na potomstwo. Każdy osobnik posiada swój własny genotyp, czyli zakodowaną informację, która kontroluje procesy w żywych komórkach organizmu.
Potomstwo przejmuje cechy od swojego rodzica i rozwija je w pierwszych tygodniach swojego życia. Jeżeli chcemy, aby szczenię było podobne do swojej matki i nie cierpiało z powodu zaburzeń osobowościowych, powinno spędzić pierwsze tygodnie życia u jej boku. Kolejnymi czynnikami środowiskowymi wpływającymi na rozwój i ustalenie cech potomstwa są warunki bytowe, wielkość miotu i kontakt z ludźmi oraz z innymi zwierzętami.
Podstawowe pojęcia genetyki
Gen - podstawowa jednostka dziedziczności. Przyjmuje się, że za jedną cechę odpowiada wiele genów, w związku, z czym w obrębie jednej rasy możemy spotkać osobniki o różnorodnym umaszczeniu, temperamencie i kolorze oczu. Wszystkie psy posiadają tysiące genów, które są ze sobą połączone w model chromosomu. Psy posiadają 39 chromosomów, w związku, z czym otrzymanie osobników tożsamych jest prawie, że niemożliwe. Jeden z 39 chromosomów nosi geny, które wskazują na płeć osobnika (XX- samica, XY- samiec).
Allele - jedna z wersji genu. Niektóre geny mogą mieć nawet kilka różnych alleli, ale jeden osobnik nie może posiadać więcej niż dwa allele jednego genu. Jeden allel pochodzi od matki, a drugi od ojca. Dwa różne allele czynią z osobnika heterozygotę, zaś dwa takie same - homozygotę.
Dominacja
Co się dzieje, kiedy osobnik posiada dwa różne allele dla pojedynczego genu? W takim przypadku jeden z alleli będzie przeważał nad drugim - mówimy wtedy o zjawisku dominacji allelu. Dla prawidłowego funkcjonowania osobnika wystarczy, że jeden allel zachowa swoją normalną strukturę. Allel, który jest podporządkowany allelowi dominującemu, nosi nazwę allelu recesywnego. Allel recesywny odpowiedzialny jest za przenoszenie genetycznej anomalii, czyli schorzenia, które może ujawnić się u potomstwa. Skutkiem tego, pies, który posiada allel recesywny powinien być wyeliminowany z hodowli - aby określić, czy pies jest nosicielem, należy wykonać odpowiednie testy na obecność genu recesywnego.
Cechy sprzężone z płcią
Niektóre cechy i choroby są wybitnie sprzężone z płcią i dotykają tylko samic, bądź samców. Przykładem choroby sprzężonej jest hemofilia, czyli zaburzenie krzepliwości krwi. Aby stwierdzić, czy cecha jest sprzężona z płcią wystarczy określić częstotliwość jej występowania. Choroby genetyczne są znacznie częściej przenoszone przez samców.
Genetyka w hodowli psów: Sposób dziedziczenia
Miot, który urodził się na skutek celowego krzyżowania osobników, nie zawsze musi wykazywać cechy pożądane przez hodowcę. Bardzo często zdarza się, że szczenięta rodzą się chore i obciążane wadami genetycznymi.
Co zrobić, jeżeli większa część miotu cierpi na podobne schorzenie?
Hodowca powinien przede wszystkim poszukać przyczyny w swoim otoczeniu. Jeżeli jednak warunki rozwojowe nie wzbudzają podejrzeń, bardzo możliwe, że doszło do anomalii genetycznych o podłożu recesywnym. Być może dwoje rodziców było nosicielami zmutowanego allela dominującego. Mutacje dominujące powodują najczęściej śmierć osobnika - wyłączając niektóre schorzenia. Hodowcy muszą również pamiętać, że niektóre schorzenia genetyczne ujawniają się dopiero po kilku latach.
Aby określić, jaka część potomstwa urodzi się chora i obciążona wadliwymi genami można wykonać krzyżówkę genetyczną, która pozwoli określić wartości procentowe. Niemniej, tego typu rozwiązanie wiąże się z koniecznością eliminacji osobników słabszych i założeniem, że część miotu zostanie uśpiona tuż po urodzeniu.
Genetyka w hodowli psów: Metody hodowlane
Outcrossing- metoda krzyżowania zwierząt, które są ze sobą absolutnie niespokrewnione
Inbreeding- krzyżowanie zwierząt spokrewnionych (hodowcy mogą łączyć ze sobą np. krewniaków, rodziców i potomstwo, potomstwo, bądź też potomstwo z dziadkami).
Linebreed- krzyżowanie linowe. Idea krzyżowania liniowego polega na łączeniu w pary zwierząt, które posiadały wspólnego przodka. W odróżnieniu od klasycznego inbreedingu wybiera się jednak osobniki, które są ze sobą spokrewnione w dalszej linii.
Krzyżowanie wypierające - w początkowym etapie suki są kryte przez wybitne psy. Do dalszej hodowli wykorzystuje się jedynie osobniki, które posiadają cechy pożądane przez hodowcę.