Historia charta środkowoazjatyckiego
Istnieją trzy teorie odnośnie do pochodzenia charta środkowoazjatyckiego tazy. Jedna z nich głosi, że przodkami chartów były psy wywodzące się z rejonów północno-wschodniej Afryki, będące potomkami Tesema – psa występującego w Starożytnym Egipcie, którego wizerunki uchowały się do czasów współczesnych. Nie da się jednak ukryć, że wizerunki tesema znacznie różnią się od wyglądu współczesnych tazy; chart faraonów jest bardziej zbliżony wyglądem do takich ras jak cirneco dell'Etna czy pies faraona – istnieją nawet hipotezy, że to właśnie do ich powstania się przyczynił.
Wedle drugiej teorii Tazy, podobnie jak inne charty wschodnie, pochodzą od slouhgi – jednej z najstarszych ras chartów, które narodziły się w Afryce między X a VII w. p.n.e. W późniejszym okresie psy miały dotrzeć do Azji Środkowej oraz Europy.
Ostatnia teoria, najmniej prawdopodobna, bierze pod uwagę możliwość istnienia hipotetycznego euroazjatyckiego przodka dla chartów, które występowały tych rejonach.
Właściwa historia charta środkowoazjatyckiego Tazy zaczyna się w XIII wieku, kiedy to Mongołowie – po podboju Bagdadu – znaleźli się w posiadaniu chartów. Zapiski kronikarskie świadczą, że zajmowali się hodowlą psów myśliwskich w postaci gończych i chartów, a sam chan Kubilaj przyczynił się do ich rozpowszechnienia na terenach Azji. Psy były bardzo sprawne i potrafiły szybko dostosować się do polowań w warunkach stepowych oraz do tzw. polowań masowych uprawianych przez plemiona tatarsko-mongolskie.
Chan Kubilaj na polowaniu, w futrze z cekinami w stylu mongolskim. Malowidło na jedwabiu z 1280 roku
W XVI wieku Tazy trafiły na tereny Rosji, gdzie zostały docenione przez tamtejszych myśliwych. Z okresu XVIII wieku zachowały się doniesienia Petera Pallasa, profesora historii naturalnej, który miał sposobność widzieć psy u Kałmuków; w pracach Słudskiego znajdziemy z kolei wzmianki, że jeszcze na początku XX wieku istniał zwyczaj, gdzie za jednego tazy oddawało się nawet kilkanaście koni a niekiedy nawet… młodą niewiastę. W XIX wieku, na skutek postępującego uprzemysłowienia i masowej migracji ludności, rozpoczął się poważny regres w hodowlach azjatów. W ostateczności okres rywalizacji między Anglią i Rosją o wpływy na terenach Azji Środkowej doprowadził do izolacji chartów występujących na tych terenach. Stało się to powodem powstania odmiennych cech u tazy, wykształcając różne typy tej rasy. Lata międzywojenne przyniosły lekkie ożywienie hodowli, ponieważ rozpoczęto organizację przeglądów hodowlanych na terenie całego Kazachstanu. Upowszechnienie rasy doprowadziło do znacznego wzrostu liczby hodowlanych osobników w tym kraju – jednym z największych propagatorów stał się Arkadij Słudski, który opracował plan i metody, jakimi należało się kierować w procesie rekonstrukcji rasy i pracy nad nią. Właśnie w tym czasie powstały największe hodowle myśliwskie założone przez kynologów i funkcjonujące do końca istnienia ZSRR.
Nazewnictwo
Jako że rasa nie posiada ujednoliconego tekstu wzorca zastosowane powszechnie stosowanej nazwy może sprawiać pewne problemy. Kraje pochodzenia tej rasy są przeciwne nadawaniu nazwy środkowoazjatycki chart, bowiem dążą do określenia w nazwie rasy kraju pochodzenia. Z tego względu w Kazachstanie stosowana jest nazwa kazaski tazy, w Turkmenistanie – turkmeński tazy, itd.
Historia charta środkowoazjatyckiego Tazy w Polsce
W polskiej przestrzeni kulturowej tazy, mimo że dość rzadki, nie jest zupełnie obcy. O psach możemy przeczytać choćby w przekładach kazachskich utworów, np. „Koczownikach” popularnego pisarza Iliasa Esenberlina. Książka jest pierwszą częścią trylogii opisującej dzieje Kazachów od XV do połowy XIX wieku. Z tegoż dzieła dowiadujemy się, że kiedy dwa charty skoczyły sobie do gardła, pan musiał przeszyć jednego z nich włócznią, gdyż w innym wypadku utraciłby oba. Co ciekawe Kazachowie dokonywali także rozróżnienia na charty i psy podwórzowe, które mogły szczekać wyłącznie wtedy, kiedy wiedzą, że są blisko domu, a w chwili zagrożenia kuliły ogony pod siebie.
Chart środkowoazjatycki TAZY
Jeżeli chodzi o polskich uczonych, o Tazy pisze m.in. August Sztolcman na łamach Łowcy Polskiego w 1903 r. Kynolog myli się jednak w kilku miejscach, a jego wywód jest dość nieprecyzyjny – zwłaszcza gdy zamiast o chartach kazachskich pisze o chartach kirgiskich. Na obronę warto dodać, że nawet po utworzeniu ZSRR połączone tereny zajmowane przez Kazachów i Kirgizów zostały ochrzczone mianem Republiki Kirgiskiej; Republika Kazachska miała powstać dopiero w 1925 roku.
Krótką notkę oraz zdjęcie tazy czytelnicy polscy mogą znaleźć w książce Evy-Marii Krämer Rasy Psów (1998, 2003). Niestety, w owej publikacji rasa znajduje się w dziale charty rosyjskie, co jest znacznym nadużyciem.
Pierwsze Tazy pojawiły się w Polsce w 2006 roku – były to dwa psy z jednego miotu: Dzalal-Abad UNUR oraz Dzalal-Abad SELDZUK, które przyjechały z Estonii. Tuż po rejestracji psy były pokazywane na wystawach, wzbudzając duże zainteresowanie zwiedzających. Kilka lat temu kazachski tazy został oficjalnie uznany w Polsce i wpisany do specjalnego polskiego rejestru hodowlanego. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez dyplomatów Polski nasz kraj był pierwszym państwem w Europie, które oficjalnie uznało charta kazachskiego.
