Obecnie w sklepach zoologicznych jest wielka ilość przeróżnych modeli psich obroży! Psy bogatych celebrytów niejednokrotnie zachwycają w prasie i telewizji bogactwem swoich zwierzęcych strojów, a w szczególności obroży, które bywają nawet złote i wysadzane brylantami! To może szokować, ale w dobie obecnego niemal wyłącznie konsumenckiego stylu życia, jest to przede wszystkim wyznacznik bogactwa i pozycji społecznej! Czy jednak myślicie, że dawniej psy chodziły jedynie uwiązane na sznurku? Nie! Bowiem już w starożytności zwierzęta te były gloryfikowane i ubierane czasem nawet niemal jak dzielni władcy! W niniejszym artykule przedstawimy prawdziwą historię psiej obroży?
Ubieramy swoje psiaki w ubranka, prawie jak ludzi! Czy to wyłącznie wymysł naszej zwariowanej kultury XXI w., z której tak się szczycimy? Otóż nie! Psie stroje stosowano już w starożytności! Już wtedy przyozdabiano psy klejnotami, które nosiły z dumą, niczym prawdziwi modnisie swoich czasów!
Przyjmuje się, że człowiek udomowił psa ok. 10-12 tys. lat temu, a niektóre źródła podają, że okres jego udomowienia sięgać może nawet do 30 tys. lat p.n.e. (okres tzw. człowieka z Cro-Magnon). Niedawno odkryto nawet dwa jeszcze starsze stanowiska archeologiczne – jedno zlokalizowane w rosyjskich górach Ałtaj, sprzed ponad 33 tys. lat i podobnie datowane stanowisko na terenie dzisiejszej Belgii. W każdym razie okres udamawiania psa musiał być długotrwały, jednak na tyle skuteczny, że pod koniec ostatniego zlodowacenia pies był już jednym z najbardziej rozprzestrzenionych ssaków na obszarach subarktycznych.
Początki oraz cała historia udomowienia psa świadczą o tym, że przodkowie naszych obecnych pupili byli pierwszymi zwierzęcymi towarzyszami człowieka, na długo zanim udomowiono inne zwierzęta. Nie dziwi więc, że na długiej ścieżce ewolucyjnej wytworzyły się różnorodne interpretacje obopólnej więzi człowieka i psa, jak np. psie stroje i ozdoby oraz gloryfikacja psów w roli bóstw. Odkrycia archeologiczne wskazują jednak, że ozdabianie i stroje psów w starożytności ograniczały się głównie do obroży. Należy przy tym pamiętać, że psia obroża pełni głównie funkcję użytkową. Mimo to, już w zamierzchłych czasach stała się rzeczą o wyraźnym walorze artystycznym, co podobnie jak inne ozdoby, włącznie z architekturą, miało w zamiarze sygnalizować przede wszystkim status właściciela czworonoga, a nie samego psa. Nieco inaczej było jedynie w przypadku psów uważanych za bóstwa (np. w starożytnym Egipcie). Jaka jest więc prawdziwa historia psich obroży?
Psie obroże zawsze były szeroko używane przez ludzi począwszy od starożytności. Znane są powszechnie pozostałości po dawnych cywilizacjach, znamionujące wygląd i status zwierząt w tamtych okresach czasu, jak choćby smukłe sylwetki psów z egipskich fresków, muskularne psy bojowe na rzymskich mozaikach i kaflach. Wszystkie wizerunki psa jako towarzysza człowieka od dawien były przedstawiane wraz z akcesoriami w jakie w tamtych czasach je wyposażano, m.in. były to także przeróżne modele obroży oraz psich zbroi. W szczególności chodzi tu o sposób ich wykonania, sugerujący ich funkcję oraz obrazujący aktualna modę, co było doskonałą ilustracją relacji jakie łączyły poszczególne, starożytne społeczności z ich czworonożnymi kompanami, jakimi były ich psy.
Obroże dla psów z dawnych czasów foto. The Dog Collar Museum
Jednym z pierwszych dowodów archeologicznych, potwierdzających fakt, że kwestie psiej mody zajmowały nawet starożytnych, jest znalezisko pochodzące z Azji, a dokładnie z Chin. Otóż w grobowcu pewnego króla o imieniu Cuo, który był władcą Zhongshanu (323-309 p.n.e.), odnaleziono szkielety dwóch potężnych psów, których szyje były przyozdobione bogatymi i grubymi obrożami, wykonanymi z najkosztowniejszych metali szlachetnych, jakimi jest złoto i srebro. Były one także wysadzane drogocennymi kamieniami szlachetnymi, m.in. masywnymi turkusami. W grobowcu obok władcy pochowano także kilkanaście innych zwierząt, m.in. konie.
Jednak tylko królewskie psy pogrzebano w centralnym miejscu grobowca, najbliżej władcy, co oznacza, że prawdopodobnie były mu najbliższe. W rejonie tym odkopano cały kompleks grobowców, w których znaleziono wiele szczątków ludzkich spoczywających wraz z ich ulubionymi zwierzętami, w tym psami. Odnaleziono tam także łodzie oraz bogato i kunsztownie rzeźbione ozdoby biżuteryjne, metalowe, skórzane i drewniane sprzęty oraz meble. W ich bogate zdobienia i fantastyczne kształty wkomponowano wiele postacie ludzi i ich zwierząt. Bogato zdobione i drogocenne psie obroże znalezione w grobowcu króla Cuo są dowodem na to, że już w starożytności ani psy, ani ich wyposażenie nie były taktowane wyłącznie w sensie swej użytkowości. Spoglądano na to także od strony artystyczno-estetycznej. Oczywiście zawsze przynajmniej w jakimś stopniu, był to także wyznacznik statusu właściciela psów, lub też samych zwierząt (np. gdy były lokalnie czczonymi bóstwami). Ta specyficzna psia moda i estetyka zawsze były też dyktowane zasadami specyficznej, ówczesnej dworskiej mody, której siłą rzeczy podlegali tak ludzie, jak i ich zwierzęta.
Metalowa obroża dla psa chroniąca szyję psa przed atakami wilka lub niedźwiedzia foto. ebay
Obszerny materiał ukazujący relację człowieka z psem ukazuje historia starożytnego Egiptu, gdzie psy były także czczone i poważane. Na licznych freskach i płaskorzeźbach dosłownie roi się od smukłych psich postaci, trójkątnych i spiczastych psich uszu na głowach świętych i giętkich psich karków, otoczonych szerokimi, zdobnymi pasami obroży. Pierwsze egipskie przedstawienia psów w obrożach sięgają czasów przeddynastycznych, jednak ich duża popularyzacja nastąpiła w okresie tzw. Starego Państwa.
Obecnie historycy na podstawie znalezisk przypuszczają, że w Chinach psy były głównie zwierzętami do towarzystwa. Za to w starożytnym Egipcie mimo, iż były bóstwami, na ludzką przyjaźń i tak musiały sobie zapracować np. polując lub ochraniając ludzi i ich domostwa. Potwierdzają to m.in. znalezione nad Nilem starożytne psie obroże, które były solidnymi, aczkolwiek prostymi pasami skóry, często zdobionymi i podpisywanymi imionami zwierząt do których należały. Stąd wiadomo, że popularnymi wtedy imionami dla psów były te odnoszące się do ich pozytywnych cech psychicznych i fizycznych oraz ich umaszczenia – np. „Najodważniejszy”, „Niezawodny”, „Najwierniejszy”, „Antylopa”, „Południowy Wiatr”, „Brązowy”, „Łaciaty”. Czasem nadawano im także imiona zależne od ich kolejności posiadania – np. „Pierwszy”, „Piąty” itd. Niektóre egipskie freski pokazujące sceny żywcem wyjęte z ówczesnego życia codziennego pokazują, że Egipcjanie zwykli prowadzać psy na smyczach przyczepianych osobno do obroży, a nie na zwykłych sznurkach lub rzemieniach wiązanych bezpośrednio na szyjach zwierząt. Z biegiem tysięcy lat trwania kultury egipskiej, psia obroża ‘piękniała i bogaciła się, a na karkach psów zaczęły pojawiać się nawet całe scenki rodzajowe, które były wykrajane i malowane w skórze obroży przez ówczesnych rzemieślników
Obroża dla psa biorącego udział w walkach psów foto. ebay
Znacznie więcej na temat utrzymania i ozdób psów można się dowiedzieć z historii Grecji i Rzymu. Tu informacje są bogatsze, bo pochodzą nie tylko z plastycznych przedstawień na rzeźbach, freskach, mozaikach i innych dziełach (przedstawiają psy w obrożach, na smyczach i łańcuchach), lecz także z tekstów. Kato Starszy (III-II w. p.n.e.) w swoim autorskim dziele „De Agri Cultura” opisywał zwyczaj trzymania psów w ówczesnych gospodarstwach rolnych. Wg tych zapisków, psy były wtedy w dzień trzymywane w izbach lub na podwórzu na łańcuchach, a na noc były puszczane wolno w celu pilnowania obejścia, zwierząt hodowlanych i dobytku. Kato opisał także, że preferowano, by psy pilnujące gospodarstw miały masywne i skórzane obroże, które dodatkowo nabijano ostrymi gwoździami, co w założeniu miało ochraniać psie szyje podczas ataków drapieżników (np. wilków, niedźwiedzi itp.). Obroża taka była też wykorzystywana dla psów myśliwskich i psów do walk (psich gladiatorów), oraz psów używanych jako psy bojowe na wojnach. Ten rodzaj obroży był wtedy bardzo popularny wśród ludów basenu Morza Śródziemnego i został przez Greków nazywany „melium”. Z tych samych powodów praktycznych, ten model obroży jest w pewnych częściach świata wykorzystywany do czasów obecnych (m.in. w niektórych rejonach Azji i Bliskiego Wschodu).Ten rodzaj obroży miał swój renesans także w czasie wieków średnich, a po pewnym czasie wraz z funkcją ochraniającą, połączył w sobie także funkcję ozdobną. W czasach współczesnych, modę na psie obroże zdominował niemal wyłącznie walor dekoracyjny.
Obroże psów hodowanych w starożytnych greckich i rzymskich miastach, znacznie różniły się jednak od tych u ówczesnych psów wiejskich. Zastępowano je często zdobionymi metalem kawałkami skóry i całymi obrożami metalowymi. Na odwrocie takich obroży często umieszczano imiona psów, a czasem całe dedykacje. Badając znaleziony w Pompejach odlew ciała psa, na jego obroży znaleziono wyryte wyrazy uznania dla jego odwagi i podziękowania za uratowanie życia jego właścicielowi w czasie ataku wilków. Jak wynika z zapisków ówczesnych historyków rzymskich, mieszkańcy dużych miast poświęcali wtedy swoim psom nawet tak wiele czasu, że sam Cezar ganił ich za to, ponieważ uważał, że więcej troski przejawiają w stosunku do swoich psów, niż do dzieci i żon! Może był to jednak efekt tego, że grecko-rzymska mitologia i literatura pełne były przeróżnych psich bohaterów, jako wiernych i odważnych kompanów człowieka. Np. rzymska bogini łowów Diana często była obrazowana w towarzystwie smukłego psa.
Diana rzymska bogini łowów z psami
Z wcześniejszych źródeł historycznych wiadomo, że już Persowie wykorzystywali do walk dużą liczbę psów indyjskich, wojska słynnych Spartan używały przodków dzisiejszych mastifów, a Egipcjanom podczas wojen towarzyszyły wyhodowane przez nich psy rasy saluki. Jednak to Rzymianie jako pierwsi w sposób zorganizowany zaczęli wykorzystywać specjalne psie pułki wojskowe m.in. w wojnach przeciw Egiptowi i Brytanii. Na masywne karki psów bojowych, podobnie jak w czasie polowań i ochrony zwierząt gospodarskich przed drapieżnikami, zakładano wtedy ciężkie obroże nabijane gwoździami, jako skuteczną ochronę podczas walki. Prawdopodobnie tak jak słonie, konie czy wielbłądy, także i ówczesne psy wojenne nosiły specjalne stroje bojowe, wśród których bywały i kolczugi. Przypuszcza się także, że w starożytności, także i w Europie wytwarzano już pierwsze obroże dla psów, w całości wykonane np. z metali szlachetnych. Jedna ze znanych legend głosi np., że ocalały z bitwy pod Koryntem pies, w nagrodę za swoją waleczność otrzymał obrożę ze szczerego srebra. Podobne motywy w przekazach pisanych pojawiały się także w średniowieczu.
Obroża dla psa chroniąca szyję psa przed atakiem wilka
Chyba jedyne na świecie i niewątpliwie bardzo osobliwe Muzeum Psich Obroży, można znaleźć w północnej części Wielkiej Brytanii. Mieści się ono w historycznym zamku miasta Leeds. Można tam obejrzeć unikatową kolekcję starodawnych psich obroży. Niesamowite zbiory gromadzono latami. Obecnie jest tam kolekcja ponad stu psich obroży i towarzyszących im psich akcesoriów. Najstarsze pochodzą ze średniowiecza. Angielskie Muzeum Psich Obroży powstało w 1979 r., dzięki parze brytyjskich handlarzy antyków Johnowi i Gertrudzie Huntom. W tym samym roku zdjęcia kolekcji zamieszczono także w specjalnym albumie „Four Centuries of Dog Collars At Leeds Castle”, który jest obecnie cenionym białym krukiem kolekcjonerskim. Chociaż sztuka wykonywania psich obroży ustąpiła obecnie miejsca gł. prostemu rzemieślnictwu, to jednak historia obroży dla psa pozostaje bardzo fascynująca.