Pchły – opis rzędu. Pchły to jedne z najpopularniejszych i najczęstszych pasożytów zewnętrznych (ektopasożyty). Pchły to jeden z rzędów gromady owadów, podgromady owadów uskrzydlonychwtórnie bezskrzydłych. Posiadają bocznie spłaszczone ciało i silnie rozwinięte odnóża, umożliwiające im długie skoki na odległość 1,5 m, która 300-krotnie przekracza długość ich ciała (dla porównania, człowiek musiałby skoczyć 500 m). Ich narząd gębowy jest typu kłująco-ssącego, a ciało pokrywa ciemny i twardy oskórek ze skierowanymi do tyłu szczecinkami lub ząbkami. Pchły mają wielkość 1-6 mm (niektóre gatunki do 10 mm). Ich rozwój osobniczy odbywa się z przeobrażeniem zupełnym, a cykl rozwojowy odbywa się poza żywicielemw środowisku zewnętrznym i składa się z 4 etapów: jajo, larwa, poczwarka i postać dorosła. Dojrzałe samice pcheł traktują zwierzęta i ludzi jako źródło pokarmu, przy czym nassanie się krwi warunkuje także złożenie przez nie jaj.
Pchły to kosmopolityczne zewnętrzne pasożyty ptaków i ssaków. Znanych jest ok. 2 tys. gatunków mających tendencje do specjalizowania się w konkretnych żywicielach. Pasożytują m.in. także u psów (Ctenocephalides canis – pchła psia) i kotów (Ctenocephalides felis – pchła kocia). Najpowszechniej występującym gatunkiem jest pchła kocia, stwierdzana u 80% zapchlonych zwierząt różnych gatunków.
Pchły wywołują silny świąd, odpowiedzialne są także za występowanie wielu chorób (m. in. dżumy). Innymi pasożytami zewnętrznymi uciążliwymi podobnie jak pchły są: kleszcze, roztocza, wszy i wszoły. Należy pamiętać, że na inwazję tych pasożytów znacznie bardziej narażone są psy będące w złej kondycji ogólnej, zwierzęta chore i rekonwalescenci, suki podczas ciąży i karmienia, oraz szczenięta.
Pchła psia (Ctenocephalides canis). To najczęściej spotykany pasożyt skórny psów. Postać dorosła jest niewielka (dł. 2-4 mm) i odżywia się krwią. Dorosła samica pchły psiej składa 25-50 jaj dziennie, w seriach po 20 szt., przez okres trwający nawet do 100 dni. Jaja są składane na żywicielu, ale zazwyczaj szybko spadają z niego na podłoże. Jaja są bardzo małe (wielkości 0,5 mm), owalne i szare lub białe. Z jaj wylęgają się larwy, które żywią się gł. odpadami biologicznymi (kał, martwe owady, substancje roślinne). W tym okresie rozwoju może dojść do zarażania się pcheł larwami tasiemców. W ciągu 1-2 tygodni larwy wytwarzają kokony, a następnie przekształcają się poczwarki, przebywające w kokonach przez kolejne 1-2 tygodnie. Następnie z poczwarek powstają postacie dorosłe, które szybko muszą znaleźć żywiciela. Oporność poczwarki pchły na niekorzystne czynniki środowiska zewnętrznego, czyni z niej swoistą formę przetrwalnikową tego pasożyta. W optymalnych warunkach cykl rozwojowy pcheł trwa 3-4 tygodnie. Może się jednak przedłużać, ponieważ pchła opuszcza kokon poczwarki dopiero, gdy zadziałają odpowiednie bodźce fizyko-chemiczne.
Zarażenie tym pasożytem jest nagminne (najbardziej w okresie od wiosny do jesieni), gdyż jaja pcheł są przenoszone także na przedmiotach i mogą znajdować się wszędzie (legowisko, ubrania, dywany, podłogi itp.). Dodatkowo, dorosłe owady mogą długo żyć poza żywicielem. Dobrym wskaźnikiem inwazji pcheł, jest obecność ich jaj lub odchodów (ciemne, twarde „ziarenka” strawionej krwi) na sierści lub w legowisku psa.
Pchły u psa
Objawy skórne u psa spowodowane obecnością pcheł. Żerowanie pcheł powoduje występowanie mocno swędzących, zaczerwienionych grudek. Ślina pasożyta jest silnym alergenem, stąd niekiedy jego ugryzienia prowadzą do długotrwałych, uporczywych świądów (tzw. alergiczne pchle zapalenie skóry APZS). Psy ze skłonnościami do alergii i/lub utrzymywane w komfortowych warunkach higienicznych są wyjątkowo wrażliwe na inwazję pcheł. Silne swędzenie skóry sprawia, że pies intensywnie ją rozdrapuje i gryzie się. Skóra robi się zaczerwieniona, powstają wyłysienia i rany, które z kolei ulegają zakażaniu bakteriami i grzybami (np. ropne zapalenie skóry). Pchły psie mogą też przenosić drobnoustroje chorobotwórcze, często bywają także żywicielami pośrednimi dla tasiemca psiego (Dipylidium caninum), będąc poważnym źródłem tasiemczyc.
Jak pozbyć się pcheł u psa – profilaktyka i zwalczanie
Inwazję pcheł można skutecznie zwalczać, leczyć i zapobiegać. Jednak leczenie zmian skórnych spowodowanych inwazją, może trwać nawet do kilku tygodni. Dlatego profilaktyczne zabezpieczanie psa przed pchłami, jest jednym z podstawowych obowiązków każdego właściciela. Na rynku funkcjonuje wiele preparatów służących do zwalczania pcheł u psów i ochrony przed nimi. Do wyboru mamy: szampony, obroże przeciwpchelne, spray'e, zasypki, czy też nanoszone na skórę krople owadobójcze. Produkty te różnią się jakością, spektrum i czasem działania, oraz ceną. Dobre produkty gwarantują, że pasożyt nie będzie pił krwi, nie będzie się rozmnażał i szybko zginie (obumrą także jego stadia rozwojowe). To wystarczająca ochrona, gdyż aby pasożyt mógł zarazić psa jakąś chorobą, musi pić jego krew przez ok. 24 godziny. Poniżej omówiono jak pozbyć się pcheł u psa stosując te środki.
Najpopularniejsze środki owadobójcze do zwalczania pcheł. Specjaliści radzą, by ostrożnie podchodzić do produktów przeciwpchelnych. Jak zwykle warto najpierw skonsultować się z lekarzem weterynarii. Najpopularniejszymi środkami zwalczającymi pchły są szampony owadobójcze (zwykle zwalczają jednocześnie pchły i wszy). Są to środki działające kontaktowo, co znaczy, ze ich bójcze właściwości sprowadzają się jedynie do momentu ich stosowania. Nie zabezpieczają psa przed ponowną inwazją pcheł. Wiele z nich działa wyłącznie na dorosłe pchły lub wszy, nie czyniąc szkody ich jajom i larwom. Na skutek tego, walka z nimi za pomocą szamponów owadobójczych rozkłada się w czasie, wymaga powtórek i jest mało efektywna. Skuteczne i bezpieczne dla skóry są niedrogie szampony polskiej produkcji takie jak: Owanol Extra, Papilio, Akim. Na uwagę zasługuje też nieco droższy polski szampon owadobójczy dla psów o przedłużonym działaniu, skoncentrowany w formie pianki o nazwie Pchełka. Skuteczne jednak droższe produkty proponują także zagraniczni producenci: np. Bayer, czy Beaphar. Na naszym rynku od wielu lat są też dostępne szampony ziołowe (np. Fafik, Trux, Hilton), jednak mają niewielkie właściwości bójcze. Należy pamiętać, że do kąpieli psa powinno się używać szamponów, które nie naruszają bariery lipidowej skóry.
Na rynku jest spory wybór obroży owadobójczych o różnej skuteczności i czasie działania. Należy jednak wiedzieć, że obroże nie służą do zwalczania pasożytów u psów (szczególnie te tańsze). Są to jedynie typowe środki prewencyjne, zabezpieczające psy przed pchłami, kleszczami, wszami i wszołami. Wśród najtańszych, wykazujących gł. skuteczność przeciw pchłom, godne polecenia są produkty takich firm jak Trixie i Beaphar (działanie do 4 mies.). Dostępna jest także obroża Sabunol (produkt krajowy producenta Laboratorium DermaPharm), zabezpieczająca przed pchłami i ograniczająca kontakt z kleszczami przez 6 miesięcy. Można też kupić obroże pudrowe linii S.O.S. firmy Beaphar, które chronią psa przed pchłami i kleszczami przez 8 miesięcy. Wyższa półka jakościowa i cenowa to obroże Bolfo i Kiltix firmy Bayer, zapewniające dobrą ochronę przeciwpchelną i przeciwkleszczową. W sprzedaży są też niedrogie obroże produkcji krajowej takie jak: Hilton, Pchełka lub Pess. Jednak są one krytykowane jako nieskuteczne i wydzielające intensywny, przykry zapach, trudny do zniesienia dla właścicieli, jak i samych psów. Tanie i mało skuteczne produkty oferują najczęściej duże hipermarkety, natomiast skutecznych i droższych obroży należy szukać wyłącznie w dobrych sklepach zoologicznych i w gabinetach weterynaryjnych.
Pchły i pchle odchody
Przeciw pchłom stosuje się także spraye owadobójcze. Jednak w wielu przypadkach nie będą one skuteczne, gdyż takie środki do spryskiwania skóry mogą działać wyłącznie kontaktowo. Przez to nie chronią skutecznie także przed ponownymi inwazjami pcheł. Spray’e mogą mieć postać atomizera lub pojemnika ciśnieniowego. Należy więc pamiętać, że niektóre psy boją się ich specyficznego syku, wydobywającego się podczas pryskania nimi skóry. Dobre i niedrogie spray’e do do stosowania kontaktowego to m.in.: Pibutozol oraz Pess. Wart polecenia jest Frontline, który działa bójczo na pchły i kleszcze, oraz zabezpiecza psa przed ponowną inwazją pcheł na okres 3 miesięcy, a kleszczy – na 1 miesiąc. Jednak jest stosunkowo drogi. Na rynku dostępny jest jednak jego tańszy i także polecany zamiennik polskiej produkcji Fiprex Spray, który zawiera tą samą substancję czynną co Frontline (fipronil).
Zasypki (pudry) owadobójcze także działają kontaktowo i głównie doraźnie. Wśród najtańszych zasypek, na rynku polskim dostępne są: Pultox, Pularyl i Pess. Wśród droższych mamy Beaphar i Trixie. Dobre działanie bójcze w stosunku do jaj i larw pcheł, oraz działanie ochronne na ok. 1 tydzień czasu od zastosowania, posiadają m.in. także: puder Sabunol producenta Laboratorium Derma Pharm i preparat Bayer Bolfo.
Krople owadobójcze, czyli tzw. środki „spot-on”, to najnowocześniejsze preparaty owadobójcze i owadochronne (chronią i zapobiegają). Nanosi się je na skórę kroplami, zwykle w okolicy grzbietu między łopatkami psa. Po wykropieniu, środki te penetrują skórę i rozprzestrzeniają się w jej warstwie lipidowej. Następnie są uwalniane na powierzchnię naskórka przez gruczoły łojowe. Bardzo szybko likwidują pasożyty, bo już w ciągu 24 godzin. Czas ochrony psa i spektrum ich działania, zależą od rodzaju substancji czynnych wchodzących w skład danego środka. Najprostsze i najtańsze preparaty tego typu (np. oparte na diazinonie) są skuteczne wyłącznie przeciw pchłom, a ich działanie trwa max przez 2 tygodnie – np. Beaphar Flea Drops. Można też kupić znakomity lecz droższy preparat zawierający permetrynę, utrzymujący miesięczne działanie ochronne przeciwpchelne – Advantage firmy Bayer. Są też dostępne specyfiki o szerszym spektrum działania, oferujące dodatkowo ochronę przeciwkleszczową – np. szwajcarski EXspot (także zawiera permetrynę), niemiecki Advantix, francuski Frontline, oraz nasze krajowe: Sabunol (zpermetryną i piryproksyfenem) i Fiprex (zawiera fipronil). Na naszym rynku dostępne są także produkty ziołowe (np. AmiWet i Zoocenter), jednak nie są polecane ze względu na bardzo słabą skuteczność. Należy wiedzieć, że preparaty typu „spot-on” mogą być mniej skuteczneu psów ze schorzeniami skórnymi oraz u psów bardzo chudych (gdyż preparat rozprowadza się przenikając tkankę tłuszczową podskórną) i w zaawansowanym wieku. Są mało skuteczne także w przypadku często kąpanych psów.
Jak pozbyć się pcheł u psa w inny sposób? Leczenie zazwyczaj powoduje eliminację jednej postaci rozwojowej pcheł, bardzo ważne jest więc, by uzupełnić je bardzo dokładnym czyszczeniem legowiska psa. Pamiętajmy też, że w pozbyciu się pchlich jaj, larw i kokonów, skutecznie pomagać będzie systematyczne i dokładne odkurzanie pomieszczeń, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wszelkie szczeliny i dziury. Jeżeli nigdy wcześniej nie mieliśmy w domu pcheł, to najprawdopodobniej zostały przywleczone przez naszego psa z zewnątrz (z innych zapchlonych psów lub miejsc). Gdy zlokalizujemy takie miejsca, to najlepiej przestać tam chodzić z psem, a jeśli już musimy, to powinniśmy go wykąpać i wyczesać zaraz po powrocie do domu. Powinno się także mieć w domu gęsty grzebień oraz kąpać psa w wodzie z dużą zawartością szamponu, co ułatwi usuwanie pcheł ze skóry i sierści psa. W czasie sezonu pchlego należy zachować szczególną czujność i stosować wymienione wyżej środki zapobiegawcze przeciw pchłom.