Układ moczowy u wszystkich kręgowców ma podobny schemat budowy. W skład układu moczowego wchodzą: parzyste nerki i moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa wyprowadzająca mocz na zewnątrz ciała. Zasadnicze różnice w zależności od płci występują tylko w budowie cewki moczowej. W pozostałej części, schemat budowy układu moczowego u obojga płci jest taki sam. Powstawanie moczu w nerkach jest natomiast związane z trzema procesami: filtracją kłębkową, wchłanianiem kanalikowym i wydzielaniem kanalikowym.
Kamica dróg moczowych u psów
Łacińska nazwa tej choroby to urolithiasis. Gdy w moczu znajduje się zbyt duża liczba kryształów określonego rodzaju, zaczynają wtedy łączyć się ze sobą w coraz większe struktury (złogi) i w efekcie powstają z nich kamienie, które najczęściej lokalizują się w obrębie pęcherza moczowego oraz cewki moczowej. Dlatego też kamica moczowa u psów najczęściej dotyczy tych dwóch odcinków układu moczowego. Natomiast bardzo rzadko dotyczy miedniczek nerkowych. Różna jest też profilaktyka kamic moczowych u psów, gdyż zależy od składu chemicznego urelitów. Profilaktyka w głównej mierze opiera się jednak na modyfikacji pH moczu za pomocą odpowiedniej diety. Leczenie wymaga natomiast zwykle radykalnych kroków w postaci operacji chirurgicznej.
Podsumowując – kamica moczowa u psów to choroba polegająca na tworzeniu się kryształów i kamieni w obrębie układu moczowego, a więc w nerkach, moczowodach, pęcherzu moczowym oraz w cewce moczowej.
Rodzaje kamicy moczowej u psów:
- kamica pęcherza moczowego (najczęściej spotykana),
- kamica cewkowa,
- kamica moczowodowa,
- kamica nerkowa.
Ze względu na wielkość, powstające złogi dzieli się na: mikrolity (maleńkie i widoczne wyłącznie pod mikroskopem), piasek (złogi o wielkości/średnicy do 1 mm), złogi widoczne już makroskopowo (powyżej 1 mm średnicy), wyraźnie uformowane kamienie moczowe.
Objawy kamicy moczowej u psów
Odkładające się w drogach moczowych kamienie mogą powodować drażnienie lub uszkodzenie ściany któregoś z odcinków układu moczowego, przez co wywołują ból oraz stany zapalne i infekcje bakteryjne. W najgorszym wypadku mogą doprowadzić nawet do niewydolności nerek, zaczopowania cewki moczowej i zatrucia moczem. Konsekwencją zatkania cewki moczowej jest bowiem rozwijająca się w ciągu 24 godzin azotemia pozanerkowa, powodująca w efekcie spadek temperatury ciała, przyspieszenie oddechu i zwolnienie pracy serca. Przy braku pomocy może dojść do pęknięcia pęcherza moczowego, mocznicy, zatrucia organizmu i zgonu psa.
Często jest też tak, że przez dłuższy czas nie występują żadne objawy. Właściciele chorych psów mogą zauważyć u swoich podopiecznych także: ogólny dyskomfort, podwyższoną temperaturę ciała, niespokojne zachowanie i częste wylizywanie organów moczowo-płciowych, bolesne i napięte okolice pęcherza moczowego. Pies nie trzyma moczu w mieszkaniu, a na spacerach często chce oddawać mocz, ale oddaje tylko bardzo małą jego ilość (kropelkowanie) i w dodatku ma krwiomocz. W przypadku samców, gdy kamienie zaczopują już cewkę moczową, prącie może nawet wystawać z napletka. Chore zwierzaki mogą popadać nawet w depresję, apatię i osowiałość. Takie objawy powinny być sygnałem do jak najszybszego udania się z psem do lekarza weterynarii.
Przyczyny powstawania kamieni moczowych (urelitów)
Ciężko określić, dlaczego w moczu niektórych psów dochodzi do powstania nadmiernej ilości kryształów, a potem w efekcie tego – powstawania kamieni moczowych. Wiadomo jednak, że pewne czynniki mogą sprzyjać temu procesowi. Wiadomo też, że duży wpływ mają tu geny i cechy dziedziczne. Pewne rasy psów są więc bardziej predysponowane do tworzenia się kamieni moczowych, niż inne. Przyczyną pojawiania się urelitów może być także źle zbilansowana dieta, która zawiera złe proporcje substancji odżywczych, a w szczególności m.in.: wapnia, sodu, potasu, magnezu i białka.
Odkładaniu się urelitów sprzyja też przesycenie moczu związkami mineralnymi, co ma zwykle miejsce przy nieodpowiedniej diecie z dużą ilością pokarmów zawierających szczawiany wapnia. Sprzyja temu także duża ilość produktów przemiany materii w moczu (np. obecność cystyny i moczanów, często w wyniku wrodzonych wad metabolicznych). Do tego dochodzi też pH moczu, które może ulegać zmianom sprzyjającym krystalizacji urelitów w moczu. Sprzyjają temu także: retencja moczu w pęcherzu, powstawanie tzw. rdzenia krystalizacji (zaczątek inicjujący krystalizację, co nosi nazwę nukleacja, to np. złuszczający się nabłonek oraz zlepy nabłonka i bakterii spowodowane infekcjami dróg moczowych itp.), ograniczony dostęp psa do wody (przez co mocz ulega zbyt dużemu zagęszczeniu), niedobory substancji stabilizujących mocz (cytryniany, pirofosforany itp.).
Kamienie moczowe u psów są różnych rodzajów: struvity, oxalaty, fosforany wapnia, moczany, kamienie krzemianowe i cystynowe oraz kamienie mieszane. U psów najczęściej są spotykane (występują) tzw. struwity, które są fosforanami amonowo-magnezowymi. Tworzą się przede wszystkim w moczu o odczynie zasadowym. Ich cechą szczególną jest nietrwałość, co wykorzystuje się weterynaryjnie, lecząc psy poprzez ich stopniowe rozpuszczanie w wyniku leków i odpowiedniej diety. W takim przypadku niepotrzebna jest bądź co bądź ryzykowna operacja (szczególnie u psów starszych, które mogą nie przetrwać narkozy). Struwity powstają jednak zwykle u psów młodych i w średnim wieku (do ok. 8 roku życia). Rasy najbardziej narażone na pojawienie się struwitów to gł. yorki, jamniki oraz mieszańce.
Innym rodzajem także często występujących kamieni moczowych u psów, są szczawiany wapnia. Powstają one w moczu o zdecydowanie kwaśnym odczynie i są niestety nierozpuszczalne. Zazwyczaj jedynym sposobem na ich usunięcie jest więc zabieg chirurgiczny. Szczawiany wapnia występują głównie u psów i kotów w starszym wieku (u zwierząt w wieku ok. 6-11 lat), oraz częściej u samców, niż u suk. Rasy szczególnie predysponowane do ich występowania to m.in. sznaucery miniaturowe, pudle miniaturowe oraz mieszańce. Rzadziej występującymi rodzajami kamieni moczowych są moczany, cystyniany, krzemiany i fosforany wapnia.
Tworzeniu się kamieni moczowych sprzyjają pewne zaburzenia metaboliczne, jakie mogą pojawić się u niektórych psów. Są dziedziczne, albo związane z wiekiem i innymi schorzeniami. Zaburzenia metaboliczne usposabiające do tworzenia kamieni moczowych u psów to np.: hyperuricosuria, hiperoksaluria, hiperkalcemia, hiperfosfatemia, hipomagnezemia, cystynuria, zasadowica metaboliczna, hipocitracuria, ksantynuria.
Kamica moczowa u psów – diagnostyka
Objawy kamicy moczowej u psów są różne i zależą od umiejscowienia urelitów. Niezależnie jednak od tego, zawsze występuje zaburzenie oddawania moczu (dysuria) oraz krwiomocz (hematuria) o różnym nasileniu. Występują też inne objawy ogólne jak: pogorszenie samopoczucia i kondycji oraz wymioty i utrata apetytu. Jeśli kamień umiejscowi się w pęcherzu moczowym, występuje wtedy częstomocz (pollakisuria), bolesne oddawanie moczu (stranguria), a krwiomocz pojawia się na początku i na końcu oddawania moczu. Na USG widać zgrubienie ściany pęcherza moczowego, który jest też bolesny. Jeśli kamienie są duże, można je wyczuć przez skórę. Małe kamienie mają tendencję do schodzenia i próby ujścia przez cewkę moczową na zewnątrz. Wtedy dochodzi do poszerzania objętości pęcherza moczowego (oliguria) i do samoistnego jego pęknięcia (anuria), co zdarza się jednak bardzo rzadko.
Badania laboratoryjne wykazują: hematurię, obecność kryształów w moczu (nie zawsze), bakteriomocz (czasami), komórki zapalne oraz zasadowe pH. Infekcja bakteryjna zwykle jest pierwotna w stosunku do kamicy. By ją dokładnie zdiagnozować, należy dodatkowo wykonać badanie bakteriologiczne moczu, wyściółki nabłonkowej pęcherza oraz kamienia (jeśli wydobyto go już operacyjnie). Pomocnym badaniem jest także radiografia i ultrasonografia, dzięki nim można określić rodzaj i wielkość kamieni oraz grubość ściany pęcherza moczowego.
Powikłania kamicy moczowej u psów
Występują wtedy, gdy proces tworzenia się kamieni moczowych trwa już dosyć długo i współistnieje wraz ze stanami infekcyjnymi. Są to: azotemia zanerkowa, wodonercze, wtórne infekcje dróg moczowych (np. ropne zapalenie nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek), kamica nerkowa oraz przewlekłe przerostowe zapalenie pęcherza.
Kamica moczowa u psów – leczenie
Gdy chory pies trafi do lekarza weterynarii, na początek wykonuje mu się niezbędne badania diagnostyczne. Dzięki temu można rozpoznać ilość i rodzaj kamieni moczowych. Sprawdzenia się też, na ile i w jakich miejscach, kamienie uszkodziły błonę śluzową układu moczowego. W tym celu niezbędne jest wykonanie badania moczu i krwi, oraz zdjęć RTG i USG. Uzyskane wyniki pozwalają zdecydować o tym, jaką formę leczenia (operacyjnej lub nie) najlepiej będzie zastosować. Bardzo istotna i właściwie nieodzowna jest też zmiana diety. Jeśli mamy do czynienia ze struwitami, dieta powinna wtedy zawierać obniżoną zawartość magnezu i fosforu. Natomiast w przypadku szczawianów wapnia, zalecona dieta musi być przede wszystkim odpowiednio zbilansowana.
Zwykle do weterynarza trafiają psy już z objawami bezmoczu (kamień zaczopował cewkę moczową). Trzeba wtedy podjąć próby udrożnienia cewki moczowej (np. za pomocą cewnika, customii, uretrotomii lub metodą ultradźwiękową). Jeśli w pęcherzu moczowym jest obecny piasek, wskazane jest jego rozpuszczenie.
Najważniejszym działaniem leczniczym jest jednak antybiotykoterapia, oparta na antybiogramie pierwotnych lub wtórnych infekcji dróg moczowych. Bezpośrednią przyczynę choroby, czyli kamienie (urelity), usuwa się poprzez operację chirurgiczną. Rozpuszczane lub rozbijane w pęcherzu kamienie uległyby rozczłonowaniu na mniejsze, które czopowałyby potem boleśnie cewkę moczową, dlatego takiej metody się nie stosuje. Rozpuszcza się jedynie piasek stwierdzany w pęcherzu. Operacja jest koniecznym i jedynym wyjściem tym bardziej, że niektóre rodzaje kamieni są w ogóle nierozpuszczalne (np. węglan wapnia, dwuwodny fosforan wapnia czyli apatyt). Natomiast jedynym sposobem zapobiegania nawrotom tej bolesnej choroby jest odpowiednia dieta, która zależy od składu i właściwości chemicznych tworzących się kamieni.
Kamica moczowa u psów – profilaktyka
Należy wiedzieć, że nie ma jednej skutecznej metody zapobiegającej kamicy moczowej u psów. Ważne jest jednak, by zapewniać psu stały dostęp do wody i jak najczęstsze okazje do oddawania moczu (spacery). Ważne jest także, by stosować karmy wyłącznie wysokiej jakości i dobrze zbilansowane. Czasami należy także zrezygnować z niektórych produktów takich jak np. mleko, gdyż zawarty w nim wapń może sprzyjać powstawaniu szczawianów wapnia. Należy też pamiętać, by co rok wykonywać badania krwi i moczu wszystkim psom i kotom powyżej 7 roku życia.
