Powłoki skórne psa. Powłoka skórna, czyli pokrycie ciała u psa ma budowę taką, jak u wszystkich ssaków lądowych i składa się z trzech warstw głównych: naskórka (łac. epidermis), skóry właściwej (łac. corium) i tkanki podskórnej.
Budowa i funkcje naskórka
Naskórek inaczej nazywa się epiderma (łac. epidermis) i stanowi najbardziej zewnętrzny i jednocześnie najcieńszy nabłonek okrywający powłokę całego ciała psa. Ma pochodzenie ektodermalne (ektoderma to najbardziej zewnętrzny listek zarodkowy, czyli warstwa komórek powstających w rozwoju zarodkowym, w trakcie fazy procesu rozwoju zarodka, nazwanej gastrulacją). Naskórek kręgowców, doktórach należą także psy, ma ok. 0,5 mm grubości, przy czym jest znacznie grubszy (do 1,0–1,5 mm) na skórze grubych podeszew łap. Główne warstwy naskórka to: warstwa rogowa i podstawowa (najgłębsza). Warstwa rogowa naskórka składa się z kilku warstw wielowarstwowego nabłonka rogowaciejącego z czasem, przy czym dwie do trzech warstw najbardziej zewnętrznych są komórkami płaskimi, a głębsze warstwy zawierają komórki sześcienne i walcowate.Komórki zewnętrznej warstwy produkują keratynę (keratynocyty, układają się w 6-20 warstw komórek) i ulegają rogowaceniu oraz złuszczaniu (warstwa rogowa), w miarę, jak przesuwają się coraz bardziej na zewnątrz. Komórki głębszych warstw stale się bowiem dzielą i stopniowo wypychają starsze komórki coraz bardziej ku górze (ku wierzchowi naskórka). Najgłębiej położona jest warstwa podstawowa, która oddziela naskórek od skóry właściwej.
W sumie, naskórek zawiera 5 warstw:
- podstawną (łac. stratum basale),
- kolczystą (łac. s. spinosum),
- ziarnistą (łac. s. granulosum),
- jasną (łac. s. lucidum vs intermediale, warstwa pośrednia),
- rogowa (łac. s. corneum, warstwa rogowa właściwa, jej najbardziej zewnętrzna warstwa łac. s. disjunktum podlega nieustannemu złuszczaniu).
W tym, warstwę rogową tworzy (idąc od wewnątrz, w kierunku na zewnątrz): warstwa kolczysta, ziarnista, jasna, rogowa właściwa. Natomiast warstwa podstawowa (nazywana też – podstawna) zawiera komórki macierzyste nazywane melanocyty-k oraz komórki Merkla i komórki Langerhansa. Warstwa podstawna i warstwa kolczysta są warstwami żywymi (zawierają żywe komórki). Z tego powodu nazywa się je też łącznie, jako tzw. warstwa rozrodcza (łac. stratum germinativum), lub inaczej – strefa Malpighiego. Pozostałe warstwy mają komórki już obumierające i obumarłe złuszczające się.
schemat budowy naskórka ssaka
Budowa i funkcje skóry właściwej oraz jej wytwory
Skóra właściwa (łac. corium) leży poniżej naskórka. Jest zbudowana z tkanki łącznej zwartej, zawierającej bardzo liczne włókna kolagenowe oraz elastynowe. Skóra właściwa posiada dużą sprężystość oraz wytrzymałość na rozerwanie.
Wytwory skóry właściwej u psa
W skórze właściwej mieszczą się naczynia krwionośne odżywiające skórę (tętnice i żyły, naczynia włosowate) oraz naczynia chłonne (w których płynie chłonka, która nie zawiera erytrocytów, czyli krwinek czerwonych), różne gruczoły skórne (potowe, łojowe, sutkowe), narządy zmysłów (zakończenia nerwowe/nerwy czuciowe, czyli receptory: ciepła, zimna, ucisku, dotyku, bólu), włosy (sierść psa oraz włosy czuciowe na pysku, czyli tzw. wibrysy), pazury. Skóra właściwa tworzy też grube i mocno zrogowaciałe opuszki palcowe. Wydzieliną gruczołów łojowych jest łój, który natłuszcza naskórek (zapewnia m.in. ochronę przed wysychaniem i pękaniem) oraz owłosienie (zapewnia m.in. ochronę przed namakaniem wodą). Natomiast wydzieliną gruczołów potowych jest pot, który składa się głównie z wody zawierającej pewną ilość chlorku sodu oraz mocznika. Wydzielanie potu wiąże się z termoregulacją (regulacja ciepłoty ciała) oraz z mechanizmami obronnymi (nadmierne pocenie się w chwili stresu). U psów gruczoły potowe znajdują się jednak wyłącznie przy opuszkach palcowych. Gruczoły sutkowe są zmodyfikowaną formą gruczołu potowego, są obecne u obojga płci, jednak w pełni rozwijają się wyłącznie u suk, u których funkcjonują w okresie karmienia szczeniąt.
Owłosienie skórne i czuciowe wibrysy są osadzone w tzw. mieszkach włosowych, zawierających brodawkę, torebkę, cebulkę włosową, korzeń włosa. U podstawy włosa znajduje się brodawka, która otacza cebulka włosowa. Obszar ten odpowiada za wzrost włosa, przy czym, najintensywniej dzielące się komórki są zlokalizowane wewnątrz cebulki, natomiast brodawka jedynie pośredniczy w ich odżywianiu. Powstające tu nowe komórki włosa, są stopniowo przesuwane ku górze, gdzie ulegają szybkiemu rogowaceniu (odkładanie keratyny) i stopniowo obumierają. Wystająca na zewnątrz ciała łodyga włosa, jest więc już strukturą martwą. Do przestrzeni znajdującej się pomiędzy mieszkiem włosowym i włosem, uchodzą z kolei gruczoły łojowe (gruczoły potowe uchodzą bezpośrednio na wierzchu naskórka). Ustawienie włosa względem powierzchni ciała, jest u psów zależne od napięcia mięśnia znajdującego się w skórze i połączonego z mieszkiem włosowym (mięsień prostujący włos). Skurcz tego mięśnia powoduje charakterystyczne postawienie włosa, dający efekt „jeżenia się”, co ma miejsce zwykle w momencie silnego podniecenia emocjonalnego, w tym strachu.
budowa włosa
Paznokieć psa jest natomiast zbudowany z twardego i mocnego okrycia zewnętrznego (płytka rogowa), które chroni wewnętrzną miękką część (łożysko i macierz), zawierającą naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe. Pod spodem pazura, u nasady opuszki palcowej widać bardzo wąską podeszwę, która biegnie mniej więcej do 2/3 długości całego pazura.
budowa pazura psa
Funkcje skóry właściwej
Skóra właściwa przede wszystkim osłania wszystkie układy, narządy i tkanki wewnętrzne przed jakimikolwiek wpływami środowiska zewnętrznego oraz utrzymuje równowagę (homeostazę) pomiędzy ustrojem (wnętrzem organizmu) i otoczeniem zewnętrznym. Szczegółowy podział funkcji skóry obejmuje: funkcje bierne i czynne (aktywne).
Funkcje bierne skóry to funkcja ochronna i barierowa. Skóra ochrania tu ciało niczym gruby worek. W skład biernych funkcji skóry wchodzą zatem:
- bierna ochrona przed zimnem, nadmiernym ciepłem, wiatrem i promieniowaniem (słonecznym, kosmicznym);
- bierna ochrona przed uciskiem, uderzeniami, zadrapaniami, tarciem i ścieraniem itp.;
- bierna ochrona przed działaniem różnych substancji chemicznych;
- bierna ochrona przed ewentualnym wnikaniem w głąb ciała różnych drobnoustrojów (szczególnie chorobotwórczych) i pasożytów.
Funkcje aktywne skóry to: wydzielnicza, wydalnicza, obronna, regulacyjna oraz czuciowa. Skóra ochrania tu ciało w sposób czynny, a więc za pomocą jakichś reakcji, jakie w niej zachodzą. W skład czynnych funkcji skóry wchodzą zatem:
- czynna ochrona przed czynnikami mechanicznymi oraz fizycznymi, chemicznymi i bakteryjnymi (np. ziarninowanie i zarastanie ran, fagocytoza bakterii, łój skórny chroni przez chemikaliami i wysychaniem oraz pękaniem skóry, natłuszczanie skóry chroni ją również w pewnym stopniu przed uszkodzeniami mechanicznymi, a kwaśne oddziaływanie łoju działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo itp.), amortyzacja sił działających z zewnątrz;
- regulacja ciepłoty ciała i krążenia;
- czynności wydzielnicze (gruczoły łojowe) oraz regulacja równowagi wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe, wydalanie soli wraz z potem);
- metabolizm białek, węglowodanów, lipidów (tłuszczy, np. magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej), witamin i soli mineralnych;
- wchłanianie lipidów i witamin oraz magazynowanie tłuszczów;
- synteza witaminy D3 (działa głównie przeciwkrzywiczo) i hormonów (histamina) oraz wytwarzanie barwnika melaniny (melanogeneza) i ochrona przed UV;
- wspomaganie procesów odpornościowych organizmu oraz wytwarzanie peptydów antybakteryjnych (tzw. defensyn);
- funkcje czuciowe (zakończenia nerwowe czucia bólu, dotyku i ucisku, zimna i ciepła);
- pewne elementy resorpcji (np. kontrola wchłaniania niektórych związków chemicznych, jak witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D i K, a także niektóre leki hormonalne w postaci maści);
- wydzielanie dokrewne (komórki tuczne, jak heparyna i histamina).
Budowa i funkcje tkanki podskórnej
Najgłębszą warstwą leżącą tuż pod skórą właściwą, jest warstwa podskórna (tkanka podskórna), która jest zbudowana z tkanki tłuszczowej oraz tkanki łącznej luźnej.W zasadzie tkanka podskórna nie jest elementem skóry, choć jest ściśle z nią związana funkcjonalnie i budulcowo. Tkanka ta odgrywa ważną rolę w procesach termoregulacji.