Ich szczególne predyspozycje związane z umiejętnością odnajdywania człowieka po przejściu kataklizmu naturalnego czynią zeń doskonałych ratowników.
Psy ratownicze dzięki swemu niezastąpionemu węchowi potrafią doskonale odnajdywać osoby zaginione w trakcie zejścia lawiny górskiej jak i te, które zagubią się w lesie czy też potrzebują pomocy w wodzie lub zostały zasypane gruzami budynków w wyniku trzęsienie ziemi.
Nauka o psach, psa ratowniczego określa niejako w dwóch znaczeniach,
- znaczeniu psa, który został odpowiednio wyszkolony w kierunku realizacji zadań z ratownictwa,
- znaczeniu psa, który jest hodowany, jako typowa rasa psa wykorzystywanego w ratownictwie ze względu na swe wrodzone predyspozycje.
Niezmiernie ważne jest, aby każdy pies ratowniczy odznaczał się dwiema podstawowymi cechami, będzie to, zatem jego odpowiednia wielkość odnośnie stawianych mu zadań, odwaga, inteligencja psa oraz całkowity brak objawów agresji zwierzęcia odnośnie człowieka. Również osoba współpracująca z psem ratownikiem powinna cechować się posiadaniem odpowiednich kwalifikacji tego typu jak umiejętność pracy z psem, odpowiednia sprawność fizyczna jak też znajomość posługiwania się sprzętem ratowniczym w charakterze nawigacyjno-łącznościowym, musi ona także odznaczać się umiejętnym włączaniem się do przeprowadzanej akcji ratowniczej oraz znajomością podstaw udzielenia pierwszej pomocy medycznej.
Typy psów ratowniczych i rasy psów:
- Psy ratownicze lądowe, jak już sama nazwa wskazuje psy przeznaczone do ratownictwa lądowego, podzielone na pomniejsze podgrupy zależne od wykonywanej akcji ratowniczej.
- Poszukiwawcze, terenowe, przeważnie wykorzystywane w celach odnajdywania osób zaginionych w lasach, na łąkach i innych równie rozległych terenach, wykorzystywane one są, jako psy tropiące, odnajdujące ślad osoby poszukiwanej. Znane rasy to sznaucery, teriery, owczarki i retrievery.
- Gruzowe, wykorzystywane one są podczas pracy w trakcie przeszukiwania zawalonych budynków, zarówno w wyniku katastrof budowlanych, po zamachu terrorystycznym czy też po przejściu katastrofy naturalnej. Jedne z bardziej znanych ras to Foksterier, Border colie, Retriever i Owczarek.
- Lawinowe, w tym przypadku wykorzystywane są psy, które odznaczają się zwiększoną odpornością na trudne warunki klimatyczne, dobrze sprawdzające się w pracy na śniegu i mrozie. Psy pomagające w odnajdywaniu osób po zejściu lawiny. Najbardziej znane to oczywiście bernardyny i berneńskie psy pasterskie.
- Psy ratownicze dowodne (wodne).
Psy, które są niesamowicie pomocne we współpracy z ratownikami w zakresie odnajdywania i ratowania osób znajdujących się w wodzie. Doskonale sprawdzają się, jako psy holujące do brzegu zarówno sprzęt pływający jak też osoby znajdujące się w wodzie, wykorzystywane są także do dostarczenia np. liny do łódki lub innego obiektu pływającego.
Najbardziej rozpowszechnioną rasą psa jest Nowofundland.
W nieco bardziej konkretny sposób możliwość zostania danego osobnika psem ratowniczym reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 04.II.2005 roku, odnośnie ras psów mogących być szkolonymi w zakresie psa ratowniczego. Rozporządzenie mówi w ścisły sposób o 19 psich rasach;
2) Golden retriever;
5) Owczarek belgijski Groenendael;
6) Owczarek belgijski Tervuerren;
7) Owczarek belgijski Malinois;
8) Owczarek szkocki collie;
9) Border collie;
10) Seter szkocki Gordon;
11) Airedale terrier;
12) Hovawart;
13) Sznaucer średni;
14) Sznaucer olbrzym;
15) Springer spaniel;
16) Foxterier;
17) Terier walijski;
18) Terier irlandzki;
19) Owczarek szetlandzki (sheltie).
W jednym ze swych punktów rozporządzenie zaznacza także, iż;
„W przypadku stwierdzenia indywidualnych wrodzonych predyspozycji psa do pracy ratowniczej Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej może wyrazić zgodę na zakup i szkolenie psa innej rasy niż wymienione w ust. 3.”
W naszym kraju w charakterze pracy ratowniczej psy wykorzystywane są przede wszystkim przez placówki WOPR, GOPR oraz przez specjalnie utworzone do tej pracy jednostki współpracujące ze Strażą Pożarną. Szkolenie psów ratowników jest procesem długotrwałym, rozpoczynającym się już w okresie pierwszych ośmiu tygodni życia psa-szczeniaka, trwa ono zazwyczaj do okresu ukończenia około trzech lat, nie mniej jednak po tym okresie pies jest w dalszym ciągu poddawany treningowi mającemu na celu jego ciągłe doskonalenie w zabiegu ratowania życia ludzkiego. Przeprowadzane ćwiczenia w ogromnym stopniu są jak najbardziej dokładnym i pełnym odzwierciedleniem akcji przeprowadzanych w rzeczywistości. Są one przeprowadzane niezależnie od panującej pory dnia i warunków atmosferycznych.
Historycznym i najbardziej znanym psem ratowniczym, który w ratowniczej służbie człowiekowi uratował życie ponad 40 osobom jest, a właściwie był pies Barry, będący odmianą bernardyna żyjącego w latach 1800-1814. Pies ten miał jakoby służyć w jednym ze schronisk górskich znajdujących się na Przełączy Świętego Bernarda. Po jego śmierci wykonano odlew figury psa, który to zajmuje honorowe miejsce w Muzeum Narodowym w Bernie.