Zobacz także:
Rzepka to niewielka kość, która razem z kością udową i piszczelową tworzy staw kolanowy. Rzepka chroni staw kolanowy, działając jak amortyzator. Podczas ruchów zginania i prostowania, rzepka porusza się w linii prostej w górę i w dół, w rynience wytworzonej przez bloczek kości udowej.
Co to za schorzenie? Zwichnięcie rzepki u psa to przemieszczenie jej na stronę przyśrodkową lub boczną, poza krawędź bloczka kości udowej. Przy zwichnięciu następuje zaburzenie ustawienia w prostej linii 3 głównych elementów: 1. mięśnia czworogłowego, 2. rzepki wraz z więzadłem prostym, 3. bloczka kości udowej. Jest to jedna z najczęściej diagnozowanych patologi stawu kolanowego.
Które rasy psów chorują? Schorzenie zdecydowanie częściej występuje u psów niż u kotów, oraz u samic niż u osobników męskich. Choroba dotyczy głównie psów ras małych i miniaturowych (m.in. Yorkshire Terrier, Pudel mały i miniaturowy, Pudle toy, Chihuahua, Papillon, Pekińczyk, Pinczer miniaturowy, Jamnik, King Charles, Boston Terrier, Chow-chow, Shar-pei). Spotykana jest także u psów większych (gł. u młodych psów ras m.in. Labrador, Bokser, Golden retriever, Dog niemiecki, Rottweiler).
Zwichnięcie rzepki zwykle występuje u psów z predyspozycjami dziedzicznymi – tzw. wrodzone zwichnięcie rzepki u psa (inaczej nawykowe). Nawykowe zwichnięcie rzepki pojawia się gł. u psów ras małych i miniaturowych i obejmuje ok. 90% przypadków. Zwichnięcie czysto pourazowe (np. powypadkowe) zdarza się rzadko. U psów ras dużych z reguły dochodzi do tzw. zwichnięć na stronę boczną. W przypadku szczeniąt, niektóre rodzą się z rzepką umiejscowioną w bloczku kości udowej, przez co deformacja kończyny pozostaje ukryta do momentu gdy pojawią się zaburzenia ruchu i kulawizna.
Diagnozowanie i przebieg choroby. Charakterystyczne początkowe objawy choroby to nagła i krótkotrwała kulawizna, pojawiająca się podczas ruchu. Choroba jest wtedy bagatelizowana lub po prostu nie dostrzegana przez właścicieli, uważających że to chwilowa niedyspozycja psa (źle postawił nogę, złapał go skurcz mięśni itp.). Zależnie od tego, jak bardzo zaawansowany jest proces chorobowy, zwichnięcie rzepki u psa pojawia się bardzo rzadko (kilka razy do roku) lub bardzo często (kilka razy dziennie). Do lekarza weterynarii właściciele zgłaszają się gdy jest już trwała kulawizna i widoczne oznaki bólu u psa. W tym stanie pojawiają się już jednak zmiany patologiczne stawu kolanowego, które trudno skorygować.
Lekarz chcąc wykryć zmiany chorobowe musi dokładnie przebadać psa oraz zlecić RTG obu kończyn miednicznych i bioder. Diagnostyka schorzenia obejmuje pełne badanie ortopedyczne i radiologiczne.
W zależności od zaawansowania, w chorobie tej wyróżnia się cztery stopnie zwichnięć. Najmniejsze zmiany ma stopień I, gdy pies nie kuleje lub porusza się prawidłowo z bardzo rzadko występującą, słabą kulawizną. Zaburzenie jest wtedy zwykle wykrywane przypadkowo. Wstopniu II palce kończyn miednicznych psa są skierowane do środka, a podczas poruszania się pies unika prostowania stawów kolanowych. Wstopniu III i przy zwichnięciu jednostronnym, pies nie obarcza kończyny, natomiast przy zwichnięciu obustronnym, pies porusza się krótkimi krokami i na ugiętych kolanach. Najgorszy stan pojawia się w stopniu IV, gdy w czasie badania nie można już rzepki wprowadzić do bloczka, pies już stale kuleje i porusza się podobnie jak w stopniu III, przy czym szczenięta 3-6 miesięczne podskakują lub obciążają jedynie przednie kończyny.
Diagnozowane psy dzieli się na trzy grupy: 1. noworodki i szczenięta mające znaczne deformacje kończyn oraz zwykle jednoczesny III i IV stopień zwichnięcia; 2. młode psy z kulawizną oraz II i III stopniem zwichnięcia; 3. starsze psy z nagle występującą kulawizną, która pojawiła się po lekkim urazie, oraz I lub II stopniem zwichnięcia.
U szczeniąt mających dziedziczone zwichnięcie rzepki, deformacji wrodzonej najczęściej ulega bliska stawowi biodrowemu część kości udowej. Przy wadach genetycznych rzepka wypada albo na stronę przyśrodkową stawu kolanowego (zdarza się gł. wśród ras małych), albo na stronę boczną (gł. u psów ras dużych). Zwichnięcie rzepki u psa może występować również jako następstwo urazu (np. po niefortunnym skoku z wysokości czy wypadku komunikacyjnym), lecz różni się wtedy objawami od tego na tle dziedzicznym. Jest przeważnie jednostronne z natychmiastową i silną kulawizną wysokiego stopnia, w przeciwieństwie do formy wrodzonej z obustronnością i kulawizną o różnym stopniu nasilenia. Ponadto, zwichnięcia pourazowe (powypadkowe) mogą dotyczyć wielu stawów (np. biodrowego, łokciowego, kolanowego). Do zwichnięć rzepki predysponują także wady postawy kończyn tylnych (np. szpotawość lub koślawość kolan).
Zwichnięcie rzepki u psa należy odróżnić od innych chorób o podobnych objawach, np. od aseptycznej martwicy głowy kości udowej, która także dotyczy psów ras miniaturowych i powoduje kulawizny kończyn tylnych. Zwichnięcie rzepki występuje też czasami wraz z przerwaniem więzadła krzyżowego przedniego w stawie kolanowym, oraz towarzyszy dysplazji stawów biodrowych. Są to jednak schorzenia znacznie trudniejsze do leczenia.
Jak leczyć zwichnięcie rzepki u psa? Leczeniu zaawansowanemu podlegają psy z zaburzeniami ruchu. W stanach zaawansowanych możliwe jest wyłącznie leczenie operacyjne. Zwykle stosowane są jednak całe pakiety zabiegów dobierane wg doświadczenia lekarza, oraz stosownie do potrzeb konkretnego pacjenta np.: leczenie zachowawcze, leczenie chirurgiczne, rehabilitacje pozabiegowe.
W III i IV st. zaawansowania, jedynym wyjściem jest zabieg chirurgiczny plastyki stawu kolanowego (rozwiązanie radykalne, kosztowne i nieprzyjemne dla psa). Natomiast psy ze zwichnięciem I i II st. można poddać leczeniu nieoperacyjnemu, polegającemu głównie na podawaniu preparatów chroniących stawy, zawierających naturalne składniki chrząstek stawowych – glukozaminoglukany (GAG) m.in. glukozamina, kwas hialuronowy (HA) i chondroityna. W miarę potrzeby podaje się też środki przeciwzapalne i przeciwbólowe.
Operacje wykonywane celem wyleczenia zwichnięcia rzepki można podzielić na dwie główne grupy. Pierwszą grupę stanowią operacje tkanek miękkich, czyli: plastyka torebki stawu, więzadeł i powięzi oraz zakładanie niewchłanialnych szwów protezujących troczki, czyli więzadła rzepki. Natomiast drugą grupę stanowią operacje wykonywane na tkankach twardych, takie jak: przemieszczenie guzowatości kości piszczelowej i pogłębianie bloczka kości udowej. Czasem stosuje się także metody łączone (mieszane).
Do stosowanych chirurgicznych metod naprawczych należą m.in.: transpozycja grzebienia kości piszczelowej, uwolnienie torebki, operacja odtwórcza bloczka, przeniesienie mięśnia prostego uda, przecięcie ścięgna mięśnia, osteotomia korekcyjna i inne. Jednak nie każdy przypadek z nawykowym zwichnięciem rzepki wymaga operacji. Czasem psy mające nawet najcięższy IV stopień zaawansowania choroby, nie wykazują żadnych odczuć bólowych i kulawizny. Konsekwencje braku interwencji chirurgicznej w przypadkach tego wymagających, to m.in. zwiększająca się krepitacja i wycieranie kości w miejscu wypadania rzepki oraz nienaturalne odwodzenie biodra, jako wynik bólu stawu kolanowego.
Po operacji najpierw należy zapewnić odpowiednie gojenie się tkanek, dopiero potem wprowadza się ćwiczenia rehabilitacyjne. W pierwszych trzech tygodniach dopuszczalne są stopniowane i krótkie spacery na smyczy oraz krioterapia i NLP (podstawowa tresura psów). W dalszej kolejności wchodzą ćwiczenia wzmacniające, wykonywane tylko w płaszczyźnie strzałkowej, celem uniknięcia podrażniania operowanego miejsca i możliwości ponownego zwichnięcia rzepki.
Profilaktyka i zapobieganie. Pierwsze badanie w kierunku dziedziczonego zwichnięcia rzepki powinno się przeprowadzić możliwie jak najwcześniej – już u 5-6 tygodniowych szczeniąt. W razie wykrycia choroby, nie wolno dopuszczać do jej szybkiego rozwoju.
Zapobiegawczo (szczególnie u szczeniąt i psów młodych) oraz u psów już chorych, warto profilaktycznie podawać preparaty chroniące chrząstkę stawową (odpowiednia protekcja stawów). Od tego zależy bowiem częstotliwość występowania późniejszych incydentów chorobowych. Wpływa na to także stopień rozwoju choroby oraz bieżąca aktywność zwierzęcia.
Psy z predyspozycjami do chorób układu ruchowego, mogą mieć niewystarczającą produkcję GAG (glukozaminoglukany) w komórkach zdrowych chrząstek. Powoduje to nieprawidłowości w funkcjonowaniu stawów i zmiany zwyrodnieniowe. Dlatego tak ważna jest suplementacja diety preparatami zawierającymi GAG. Kliniczne efekty działania tych preparatów to gł. poprawa ruchomości stawów oraz zmniejszenie kulawizny, dzięki czemu możliwe jest obniżenie lub całkowite zaprzestanie podawania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. U psów z trudnościami w poruszaniu się, powodują zauważalną poprawę w komforcie życia i odzyskanie sprawności ruchowej. Jako naturalne składniki chrząstek stawowych, nie powodują efektu toksycznego, dlatego też mogą być stosowane przez długi okres czasu.
Na koniec warto dodać, że w przypadku psów z wrodzoną, dziedziczoną predyspozycją do tej choroby, osobniki nią obciążone powinny być niestety usuwane z hodowli. Od dłuższego czasu praktykę tą stosuje się na zachodzie Europy i w USA, gdzie dzięki temu zmniejszono ilość wykrywanych przypadków tej choroby o ok. 50%.